Առաջադրանք 1

Առաջադրանք 1.ՎԱՀԱՆԱՆՑ ԱՊՍՏԱՄԲՈՒԹՅՈՒՆԸ

Կրկին կրոնափոխության փորձ

V դարի 60-ական թվականներին պարսկական արքունիքը վերսկսեց կրոնափոխության քաղաքականությունը: Հայաստանում և Վրաստանում ավելացվեցին հարկերը, պաշտոններից հեռացվեցին հայ և վրացի իշխանները: Այս անգամ պարսից արքան որոշել էր կրոնափոխության քաղաքականությունը այլ կերպ շարունակել։ Այդ նոր քաղաքականության հիմքում ընկած էր քրիստոնեությունն ուրացած և զրադաշտականություն ընդունած հայ նախարարներին պաշտոնների նշանակելը։ Այդպիսով պարսից իշխանությունը ձգտում էր խրախուսել կրոնափոխությունը Հայաստանում։
Այս փաստը հարուցեց ուխտապահ նախարարների և
հոգևորականության դժգոհությունը, որոնք ցանկանում էին հաղթական ավարտի հասցնել Վարդանանց պայքարը։

Վարդանանց գործի շարունակությունը

Կրոնափոխության, հայ և վրաց ժողովուրդներին բռնությունների ենթարկելու պարսից քաղաքականությունը պատճառ դարձավ հերթական ապստամբության։ Պատմիչ Ղազար Փարպեցին վկայում է, որ հայերը և վրացիները պատրաստվում էին միասնաբար ապստամբել պարսկական իշխանության դեմ:
Ապստամբության համար առիթ դարձավ վրաց Վախթանգ արքայի հրամանով Վազգեն բդեշխի սպանությունը։ Վրաց Վազգեն բդեշխն ամուսնացած էր Վարդան Մամիկոնյանի դստեր՝ Վարդենի-Շուշանիկի հետ։ Շուտով Վազգենը գնաց Պարսկաստանի մայրաքաղաք Տիզբոն, որտեղ հրաժարվեց քրիստոնեությունից։ Վերադառնալով հայրենիք՝ նա պահանջեց իր կնոջից՝
Շուշանիկից, որպեսզի նա նույնպես ուրանա քրիստոնեությունը և ընդունի զրադաշտականություն։ Սակայն, Վարդանանց ուխտի առաջնորդի դուստրը չկատարեց Վազգենի պահանջը։ Վազգենը փորձեց բռնությամբ ստիպել Շուշանիկին՝ կատարել իր պահանջը։ Չնայած սպառնալիքներին ու տանջանքներին՝ Շուշանիկը մշտապես հակառակվեց Վազգենի պահանջներին և նահատակվեց։ Ահա այս ոճրագործության և հավատուրացության համար Վազգենը սպանվեց Վախթանգի հրամանով։ Միաժամանակ, վրաց թագավոր Վախթանգը սկսել էր երկրից վտարել պարսկական կայազորները: Պարսից արքունիքը, այս լուրերը լսելով, Հայաստանում և Աղվանքում գտնվող իր զորքերին հրամայեց շարժվել Վիրք: Հայաստանի պարսկական զորամասերը կազմված էին հիմնականում հայ զինվորներից, որոնք որոշում են չենթարկվել պարսիկներին: Այսպիսի իրավիճակում 481 թ. հայ ուխտապահ նախարարները վճռում են ապստամբել ընդդեմ կրոնափոխության քաղաքականության և կռվել
հանուն ազատության։ Նրանք հետապնդում և երկրից վտարում են պարսից մարզպանին։ Ապստամբության ղեկավարությունը ստանձնում է սպարապետ
Վահան Մամիկոնյանը, իսկ մարզպան է նշանակվում Սահակ Բագրատունին։ Ապստամբության կենտրոն է դառնում Դվին քաղաքը: Դվին է տեղափոխվում նաև կաթողիկոսը։
Այսպիսով՝ հայ ժողովուրդը կրկին համախմբվում և դուրս է գալիս պարսից կառավարության դեմ՝ Ավարայրի հաղթանակը վերահաստատելու վճռականությամբ:

Ակոռիի ճակատամարտը
Նախկին մարզպան Ատրվշնասպը Ատրպատականից զորքով շարժվեց Հայաստան՝ դեպի Արաքս գետը: Հայ նախարարները կազմավորեցին փոքրաթիվ բանակ, որի հրամանատարներ նշանակվեցին Մամիկոնյան, Կամսարական և Գնունի նախարարական տների ներկայացուցիչները: Զորքի փոքրաթիվ
լինելու պատճառով հայկական ուժերի հրամանատարությունը խուսափում է Արարատյան դաշտում ճակատամարտ տալուց, և խնդիր է դրվում անցնել լեռնային պաշտպանության։ Այդ ռազմավարության նպատակն
էր՝ մարտերի անհաջող ընթացքի դեպքում անմատչելի լեռներում պատսպարվելու և այդկերպ պայքարը շարունակելու հնարավորություն ունենալ։ Հայկական զորքերին հաջողվեց մանր կռիվներով հակառակորդին
քաշել Մասիսի լանջեր և այստեղ՝ Ակոռի գյուղի մոտ, պատրաստվել վճռական ճակատամարտի: 481 թ. այս գյուղի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում պարսկական 7000-անոց զորքը պարտություն է կրում, սպանվում է նախկին մարզպանը։ Այս նույն ժամանակ հարևան Վրաստանում ևս ռազմական գործողությունները հաջող էին ընթանում: Վրաց զորքերը Վախթանգի գլխավորությամբ ազատագրում են երկիրը:

Ներսեհապատի ճակատամարտը
Ակոռիի ճակատամարտից հետո պարսկական մի
մեծ բանակ շարժվում է դեպի Հայաստան: 482 թ.գարնանը, սպարապետ Վահան Մամիկոնյանի գլխավորությամբ, հայկական բանակը շարժվում է դեպի Արտազ
գավառ՝ պարսկական զորքի առաջխաղացումը կանգնեցնելու համար։ Պարսկական բանակը նույնպես ձգտում էր վճռական խոշոր ճակատամարտի՝ հույս ունենալով կործանիչ հարված հասցնել ապստամբներին։ Երկու բանակներն իրար են հանդիպում 482 թ. մայիսին Արտազ գավառի Ներսեհապատ գյուղի մոտ՝ Ավարայրի դաշտից ոչ շատ հեռու: Վահան Մամիկոնյանը հայկական զորաբանակը բաժանում է երեք թևի.
ինքը գլխավորելու էր աջ թևը, կենտրոնում Սահակ Բագրատունին էր, իսկ ձախ թևն առաջորդելու էին Կամսարական իշխանները։ Մարտի վայր էր ժամանել նաև հայոց կաթողիկոս Հովհաննես Մանդակունին։ Ճակատամարտը սկսվում է պարսկական զորքի հուժկու հարձակումով, որից հետո հայկական զորքի
շարքերը փոքր-ինչ նահանջում են։ Որպեսզի հայ զինվորների շրջանում խուճապ չսկսվի, Վահան Մամիկոնյանը փորձում է այլ թևերից օգնության կանչել լրացուցիչ զորականների, սակայն նրանք, թեժ մարտի մեջ լինելով, չեն կարողանում օգնել նահանջած թևին։ Այդժամ ինքը՝ Վահան Մամիկոնյանը, համախմբելով իր ջոկատների ուժերը, հարձակվում է առաջ շարժված թշնամու վրա և ջախջախում։ Այնուհետև ամբողջ հայոց զորքն անցնում է հակահարձակման և փայլուն հաղթանակ տանում։ Հայ նախարարների և զինվորների շրջանում մեծ ցնծություն է տիրում։
Վահան Մամիկոնյանը Ներսեհապատի ճակատամարտից հետո իր բանակը տեղափոխում է Ծաղկոտն գավառի Վարշակի ջերմուկների շրջան, որը
հայկական զորքերի հանգստի համար նախատեսված վայրերից էր: Հայկական բանակին, սակայն, չի հաջողվում այստեղ հանգստանալ. Վրաստանից լուր է
հասնում, որ պարսկական զորքերն Աղվանքից շարժվում են Վրաստան, և Վախթանգը խնդրում է հայերի օգնությունը: Ըստ պայմանավորվածության՝ վրաց ապստամբներին պետք է օգնության հասնեին նաև
հոները:

Ճարմանայի ճակատամարտը
Հայկական բանակը Վահան Մամիկոնյանի գլխավորությամբ շտապում է դեպի Վրաստան: Այստեղ պարզվում է, որ հոները չեն կատարում իրենց խոստումը և օգնության չեն գալու: Հայ-վրացական համատեղ փոքրաթիվ զորքերը, ստիպված, ճակատամարտ են տալիս Ճարմանայի դաշտում: Ճակատամարտը
ավարտվում է հայ-վրացական բանակի պարտությամբ, զոհվում են հայկական զորքի հրամանատարներ Սահակ Բագրատունին և Վասակ Մամիկոնյանը,
գերի է ընկնում Հրահատ Կամսարականը: Այս պայմաններում, երբ ապստամբական ուժերի ղեկավարներից շատերը զոհվել էին կամ հայտնվել գերության մեջ, Վահան Մամիկոնյանը կրկին անցնում է մանր
մարտերի մարտավարությանը և հմտորեն խուսափում է մեծ ճակատամարտից: Հանկարծակի հարձակումները պարսից զորքի վրա և փոքր կռիվները ժամանակի ընթացքում ահռելի վնաս են հասցնում պարսկական զորքին:
Վահան Մամիկոնյանը, ինչպես պատմում է Ղազար Փարպեցին, դառնում է առասպելական հերոս. պարսիկները սարսափում էին նրանից, իսկ ժողովուրդը նրա քաջագործությունների մասին էր պատմում:

Հաղթանակների երկար սպասված ամրագրումը
484 թ. Սասանյան Պարսկաստանի թագավոր դարձած Վաղարշը, նկատի ունենալով իր թագավորության ծանր վիճակը, որոշում է զորքերը դուրս բերել Հայաստանից և Վրաստանից: 484 թ. Վաղարշը պատվիրակություն է ուղարկում Հայաստան՝ խաղաղություն կնքելու նպատակով:

1․ Ի՞նչ փաստեր են խոսում այն մասին, որ Ավարայրի
ճակատամարտից հետո Պարսկաստանը հրաժարվեց
հայերի բռնի կրոնափոխության մտադրությունից,
սակայն շարունակեց այլ միջոցներով (ոչ բռնի) կրոնափոխության քաղաքականությունը։

Քանի, որ Պարսկաստանը պարտվեց Ավարայրի ճակատամարտում նա վախեցավ շարունակել իր պլանը

2. Ի՞նչ փաստերի հիման վրա կարելի է պնդել որ Պարսկաստանը մեծ կարևորություն էր տալիս հայ և վրաց ժողովուրդների կրոնափոխությանը։

Հայաստանի համար կրոնափոխ լինելը շատ դժվար ու վատ գործ էր և նա ստիպում և ցավեցնում էր Հայաստանին։

3. Ի՞նչ տարբերություններ կարելի է գտնել Ակոռիի, Ներսեհապատի և Ճարմանայի ճակատամարտերի միջև։

Իմ կարծիքով տարբերություն չկա։

4. Նշի՛ր անձնային հատկանիշներ, որոնք բնութագրում
են հանուն հավատի նահատակված Վարդենի-Շուշանիկին։ Կամ փորձի՛ր նկարել ՎարդենիՇուշանիկի
դիմանկարը՝ բացատրելով, թե ինչու ես հենց այդպիսի դիմագծերով պատկերել նրան։

5. Ի՞նչ տպավորություններ ունես Նիխորի գործունեության և անձի վերաբերյալ: Կարո՞ղ ես պնդել, որ
թեմայի տեքստը բավական է նրա անձի և գործունեության մասին տպավորություններդ ճշմարիտ համարելու համար։

6. Ի՞նչ նշանակություն ունեցավ Վարդանանց և Վահանանց պայքարը հայ ժողովրդի համար և ի՞նչ ազատություններ ապահովեց հասարակական կյանքի
տարբեր ոլորտների համար։

Պատերազմներից հետո Պարսկաստանը չէր ուզում արդեն կրոնափոխ անել Հայաստանի մարդկանց

Առաջադրանք 1.

Խաչակրաց արշավանք

• Պատմել խաչակրաց արշավանքի  մասին
  Խաչակրաց արշավանքները արևմտաեվրոպական պետությունների և կաթոլիկ եկեղեցու` 1096–1270 թթ-ին դեպի Արևելք «Քրիստոնեական  սրբավայրերը մահմեդականներից ազատագրելու» նշանաբանով կազմակերպած արշավանքներն են: Մասնակիցներն իրենց թիկնոցներին կրել են խաչի նշանը (այստեղից՝ նրանց «խաչակիր» անվանումը): Խաչակրաց արշավանքների շնորհիվ զգալիորեն զարգացավ միջերկրածովյան առևտուրը, Եվրոպան հաղորդակից դարձավ Արևելքի նյութական և հոգևոր մշակույթին: Չնայած, որ խաչակրած արշավանքի նպատակը քրիստոնեության տարածումն էր, սակայն օգտագործելով այդ առիթը առաջնորդները, դրա տակ նոր տարածքներ էին զավթում վերացնելով մարդկանց։

• Կազմել իրադարձությունների ժամանակագրությունը
  1070–80-ական թվականներ—Արևելքից ներխուժած թյուրք-սելջուկները նվաճեցին Փոքր Ասիայի բյուզանդական տիրույթները։
  1096–99թթ․—Առաջին արշավանք։
  1097 թ․—Խաչակիրները Կիլիկիայի հայերի օգնությամբ սելջուկներից գրավեցին Տարսոնը, Ադանան, Մամեստիան:
  1098 թ․—Անտիոքը՝ հիմնեցին իրենց երկրորդ իշխանությունը՝ Անտիոքի դքսությունը:
  1099 թ․—Տիրացան Երուսաղեմին, որը դարձավ նրանց հիմնադրած Երուսաղեմի թագավորության մայրաքաղաքը:
  1147–49թթ․—Երկրորդ արշավանք։
  1189–92թթ․—Երրորդ արշավանք։
  1199 թ.—Խաչակրած չորրորդ արշավանք։
  1204-61 թթ․—Իտալական ավատատեր ասպետները օգտվելով խաչակիրների ու Բյուզանդիայի միջև ծագած հակասություններից, գրավեցին Կոստանդնուպոլիսը և ստեղծեցին Լատինական կայսրությունը։
  1217–21 թթ.—Հինգերորդ արշավանք։
  1220–29 թթ․—Վեցերորդ արշավանք։
  1244 թ․—վերջին  խաչակիրները  ժամանակավորապես վերանվաճեցին Երուսաղեմը, որին վերստին տիրեցին մահմեդականները: 
  1248–54 թթ.—Յոթերորդ արշավանք։
  1270 թ.—Ութերորդ արշավանք։
  1280-1290թթ․—Մահմեդականները գրավեցին խաչակիրների արևելյան բոլոր տիրույթները:
  
• Համեմատել Սալահ ադ Դինին և խաչակրաց արշավանքների մյուս առաջնորդներին
• Գրավոր ներկայացրու  քո մտորումները «Երեխաների խաչակրաց արշավանքը» երևույթի մասին
  
  Կարդալով “Երեխաների խաչակրաց արշավանքը” առաջինը խղճացի այդքան շատ մանուկ փոքր երեխաների, ովքեր գնում էին հանուն քրիստոնեության պաշտպանություն, բայց զոհվում էին։ Այս օրենքը կարծում եմ, որ շատ վատ և անիմաստ միտք էր։ Սկզբից էլ կարելի էր հասկանալ, որ երե[աները չէին կարող հաղթել և պետք չէր նրանց ուղարկել դեպի մահը”, թեկուզ և դա նրանց կրոնի պաշտպանությունն էր և Քրիստոսին հարգելու ձև, սակայն վստահ եմ, որ Քրիստոսն էլ չեր ուզի այդքան մանուկների մահը։

Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Ի՞նչ փաստեր են վկայում VII դարում արաբական
խալիֆայության ռազմական հզորության մասին։

VII–VIII դարերում արաբները, նվաճելով Հնդկաստանի ու Չինաստանի սահմաններից մինչև Ատլանտյան օվկիանոս հասնող վիթխարի տարածքը, ստեղծեցին միջնադարի աշխարհակալ հզոր տերություններից մեկը՝ Արաբական խալիֆությունը: Ասիայի ու Աֆրիկայի բազմաթիվ երկրներում տարածվեց մահմեդականությունը, իսկ որոշ երկրներում՝ նաև արաբերենը: 

Հայաստանում խալիֆության բուն տիրապետությունը տևել է շուրջ 160 տարի՝ 701–862 թթ.:

2. Արդյոք արաբական խալիֆայությունը նպատակ
ունե՞ր Հայաստանը նվաճելու հետ մեկտեղ նաև իր
կողմը գրավել հայ զինական ուժը։ Փորձի՛ր հիմնավորել պատասխանը՝ օգտվելով թեմայի տեքստից։

Այո, որովհետև նրանց նպատակներից էր նաև շատ հարստություն և գերի տանելը և հայ զինական ուժը ևս նրանց կոգներ։

3. Ինչպիսի՞ տրամադրություններ էին առկա մարդկանց
շրջանում՝ կապված հայ-արաբական պայմանագրի
և բյուզանդական մեծ զորքի՝ Հայաստան մտնելու
հետ։ Օրինակ՝ ուրախություն, հնարավոր բարեկեցության նկատմամբ հույսերի արթնացում, կասկածամտություն, անվստահություն։ Ընտրի՛ր առաջարկված
տարբերակներից մեկը և հիմնավորիր կամ առաջարկիր քոնը։

Հնարավոր բարեկեցության նկատմամբ, քանի որ հայերի համար և՝ լավ էր լինելու, և՝ վատ:

4. Փորձի՛ր ենթադրել, թե ինչպիսի գերակշռող կարծիքներ էին ձևավորված ժողովրդի շրջանում հետևյալ գործիչների նկատմամբ. Ներսես Տայեցի կաթողիկոս, Թեոդորոս Ռշտունի, Բյուզանդիայի կայսր
Կոնստանդ, արաբական խալիֆայության առաջնորդ։
Համադրի՛ր այդ կարծիքները նրանց հանդեպ քո մեջ
ձևավորված տեսակետների, կարծիքների հետ։

5. Աշխատանք պատմական տեքստի հետ հատվածի
պնդումների 4-րդ կետում խոսվում է «օգնություն»
հասկացության մասին։ Եվս մեկ անգամ ընթերցի՛ր
այդ հատվածը և փորձի՛ր պատասխանել ստորև բերված հարցերին.
ա. Ինչպիսի՞ն է հեղինակների վերաբերմունքը Բյուզանդիայի կայսեր՝ հայերին օգնության շտապելու փաստի առթիվ։
բ. Առհասարակ, ինչպիսի՞ն պետք է լինի իրական օգնությունը։ — Իմ կարծիքով, դա այն օգնությունն է, երբ մարդ իր ցանկությամբ է օգնում այլ ոչ, թե ուրիշի կամ ստիպված:
գ. Արդյոք կարո՞ղ էր և պե՞տք էր առանց նախապայմանների, այսինքն՝ հայ հոգևորականությունից, իշխաններից, ամբողջ ժողովրդից որևէ բան պահանջելու, Բյուզանդիան օգնություն տրամադրեր Հայաստանին։ — Ոչ:
դ. Ունե՞ր արդյոք Հայաստանը օգնության կարիք: — Ոչ, որովհետև Հայաստանը ստացել էր 15.000 այրուձի, ովքեր պետք էր կռվեին արաբների դեմ կամ առաջիկա պատերազմների համար:

Հնագույն հայկական մշակույթի մասին նյութական և հոգևոր ինչ վկայություններ են հասել ։

Հայոց հեթանոս աստվածների առաջին դիցարանը ձևավորվել է հայ ժողովրդի կազմավորմանը զուգընթաց՝ կրոնապաշտամունքային հավատալիքների (տոտեմիզմ, ոգեպաշտություն, բնապաշտություն, հմայական մոգություն) ազդեցությամբ։

Ինչ են առասպելները։

Առասպել, միֆ (հուն․՝ μύθος -խոսք, ասք, ավանդություն), ժողովրդական բանահյուսության վիպերգական ժանրերից մեկը, որի մեջ գերբնական ու չափազանցված ձևով արտացոլվել են հնագույն ժողովուրդների կյանքի կարևորագույն դեպքերը, աշխարհի վերաբերյալ մարդկանց պատկերացումներն ու ընկալումները։ Առասպելների հիմքում, հիմնականում, ընկած են եղել տվյալ ցեղի, ժողովրդի կյանքում տեղի ունեցած իրական դեպքերը, սակայն բնության դեմ դեռևս անզոր մարդն իր սնոտիապաշտ մտածողությամբ երևույթները բացատրել է որպես աստվածների և ոգիների գերբնական ուժի արտահայտություն։

Ներկայացնել Վահագնի , Տորք Անգեղ մասին։

Վահագն-Վահագնը ռազմի քաջության, հաղթանակի և ամպրոպի գերագույն աստվածն է հին հայկական դիցաբանության մեջ։ Եղել է ամենասիրելի և ընդհանրական աստվածը։ Կրել է «Վիշապաքաղ» անունը, քանի որ ըստ ավանդույթի պայքարել է խավարի վիշապների դեմ։

Տորք Անգեղ — Տորք Անգեղ, նաև Տուրք կամ Անգեղյա, հայ առասպելաբանության մեջ աստված կամ դյուցազն, Հայկի ծոռը

Ինչ է վիպերգը։

Վիպական երգերը վիպական բանահյուսության չափածո երգային ստեղծագործություններ են՝ հորինված առասպելական, կրոն, և պատմական անձանց ու իրադարձությունների շուրջը։

Ներկայացնել Արտաշես և Սաթենիկ վիպերգի բովանդակությունը։

Այս նույն ժամանակներում ալանները¹ կովկասյան բոլոր լեռնականների հետ միաբանվելով և Վրաց աշխարհի կեսը գրավելով, մեծ բազմությամբ գալիս տարածվում են Հայոց աշխարհով մեկ։ Ալանների ներխուժման դեմն առնելու համար Արտաշեսը հավաքում է իր զորքերը և ելնում պատերազմի։ Ալանները հայոց զորքերի ճնշումից փոքր-ինչ հետ են նահանջում, անցնում Կուր գետը և բանակ դնում գետի հյուսիսային ափին։ Արտաշեսն էլ հետապնդելով նրանց, իր զորքով գալիս, բանակ է դնում Կուրի հարավային ափին։ Գետը դառնում է թշնամի երկու բանակների սահմանաբաժանը։

Հայոց և ալանների զորքերի ընդհարման ժամանակ ալանների արքայազնը գերի է ընկնում Արտաշեսի ձեռքը։ Ալանների թագավորը ստիպված հաշտություն է խնդրում։ Նա պատգամավորներ է ուղարկում Արտաշեսի մոտ, խոստանալով այն ամենը, ինչ Արտաշեսը կամենա, միաժամանակ առաջարկում երդմամբ դաշինք կնքել, որ դրանից հետո ալանների կտրիճները այլևս չեն ասպատակի Հայոց աշխարհը։ Արտաշեսը հրաժարվում է պատանի արքայազնին վերադարձնել։ Երբ այդ մասին իմանում է արքայազնի քույրը, ալանների չքնաղ արքայադուստր Սաթենիկը, որ գտնվում էր հոր մոտ, նրա բանակում, գալիս կանգնում է Կուր գետի ափին գտնվող մի մեծ դարավանդի վրա և թարգմանիչների միջոցով ձայն է տալիս Արտաշեսին.

Ներկայացնել հայկական դիցարանը։

Հայկական դիցաբանությունը հայ ժողովրդի նախաքրիստոնեական շրջանում տարածված հավատալիքներն էին։ Այն իրենից ներկայացնում էր Հայաստանում դավանվող Զրադաշտական կրոնի ձուլումը բուն հայկական հավատալիքների և հելլենիստական մշակույթի հետ։

ՄԱՅԻՍ 2-8

Ներկայացնել հայ-պարթևական հարաբերությունները ընդդեմ Հռոմի:

Հայ պարթևական դաշնակից ուժերով Տրդատ Արշակունին 54 թ-ին կրկին փորձում է գահակալել Արտաշատում: Սակայն պետք էր հաղթահարել Հռոմի դիմադրությունը: Ներոն կայսերի հրամանով արևելք է գալիս զորավար Կորբուլոնը։ Նրա լեգեոնները Մեծ Հայք են ներխուժում և Բարձի Հայքի Կարնո դաշտում ճամբար խփում: Այսպես սկսվում է 10 տարի պտևած պատերազմը հռոմեական և հայ-պարթևական ուժերի մեջ։

Հռանդեայի ճակատամարտի  հետևանքները:

62 թ․ գանանը Արծանիի ափին՝ Հռանդես վայրում, տեղի ունեցած ճակատամարտում Պետոսի լեգգեոները պարտություն են կրում Վաղարշի ու Տրդատի գլխավորած հայ-պարթևական ուժերից։ Հռոմեական զինվորներն, ի նշան պարտության, ծնկաչոք անցնում են հայ-պարթևական զորքի նիզակների տակով։ Դա մեծագույն խայտառակություն էր հռոմեական անպարտելի համարվող բանակի համար։

Ներկայացրու Տրդատի  թագադրման պատմությունը:

Ներոնը հայտնել էր, որ կչանաչի Տրդատի գահակալությունը, եթե նա անձամբ գնա Հռոմ։ Հռանդեայի պայմանագրի համաձայն՝ 65 թվականին Տրդատը մեկնում է Հռոմ։ Հասնելով Նեապոլիս քաղաքը և տեսնելով Ներոնին, Տրդատը հրաժարվում է իր վրայից հանել սուրը։ Դա արարորակարգի խախտում էր, բայց Տրդատն իրեն որպես հաղթանակած կողմ է պահում։ Կայսերության մայրաքաղաքում մեծ հանդիսավորությամբ Տրդատը թագադրվում է։ Ներոնը բացի թագից նաև արհեստավորներ է տրամադրում հռոմեացիների կողմից ավերված Արտաշատի վերականգնման համար։ 66 թվականին Տրդատ Առաջինը վերադառնում է Մեծ Հայք։

Աղբյուրը՝ Հայոց պատմություն/էջ 118-122/, Տրդատ Առաջին

Առաջադրանք 2

Մեծ Հայքը I դարի վերջից, մինչև IIIդարի սկիզբը

Տրդատ I-ին հաջորդած Սանատրուկ II-ը (88-110թթ) գերազանց տիրապետում էր ռազմարվեստին։ Նրա օրոք Արածանիի ափին՝ Մշո դաշտում կառուցվեց Մծուրքը։ Վաղարշ I Արշակունու օրոք (117-140թթ․) Արարատյան դաշտում գտնվող Վարդգեսավան գյուղաքաղաքը դարձավ մեծ քաղաք և կոչվեց Վաղարշապետ։ Այդ ժամանակ հաստատվեց Արշակունիների ժառանգական իշխանությունը՝ այսինքն թագը հորից անցնում է որդուն։

Ներկայացրեք Հայաստանում տիրող իրավիճակը Տրդատ Առաջինից հետո:

Ներկայացրու Վաղարշ Առաջինի հիմնած քաղաքի մասին հետաքրիր տեղեկություններ:

Պատմել Խոսրով Առաջինի օրոք հայ-հռոմեկան հակամարտության մասին:

Աղբյուրները՝ Հայոց պատմություն, /էջ 123-125/

Թարգմանություններ/Ընտրել մեկ թարգմանություն/

Реконструкция кухни в римском доме < ես թարգմանեցի

Древний Рим — Реконструкция города

Дороги в древнем Риме

Система имён в Римской империи

Одежда в древнем риме

Украшения в древнем Риме. Прически и косметика

Семья и брак в Римской империи

Նկարագրություն
Հռոմեական տանը խոհանոցի վերակառուցում
Յուրաքանչյուր սեպ նախատեսված էր առավելագույնը երեք մարդու համար: Եթե ​​ինչ-որ մեկը իր հետ բերում էր անսպասելի հյուր (նրա «ստվերը») — կամ բազմոցներին տեղ չունենալու դեպքում աթոռները տեղադրվում էին սեպի մեջ: ստրուկները հաճախ անընդհատ կանգնած էին: Դրանից հետո ճաշասենյակում միանգամից մի քանի տրիկլինիում կարող էին տեղադրվել (ձախ կողմում կա վերակառուցման լուսանկար): Արդեն Հռոմեական հանրապետության ժամանակ, 27 հոգու համար նախատեսված ինը տուփ սկսեց դրվել տրիկլինիայում: ստեղծվել է; lectus triclinaris գլխի և ոտքերի բարձունքներով. plutens — բազմոց, որը հայտնի է 1-ին դարից (սովորաբար 215 սմ երկարություն և 115 սմ լայնություն) ՝ երեք կողմից 40-50 սմ բարձրությամբ պատերով; Ստիբադիոնը ձիաձև բազմոց է, որը հարմար է ավելի շատ հյուրերի համար և հայտնի է դարձել 3-4-րդ դարերում:

Սնունդ
Հին Հռոմի բնակիչների մեծ մասը կերել է շատ պարզ, նրանց ամենօրյա սնունդը հիմնականում բաղկացած էր հացահատիկից, որից պատրաստվում էին շիլա և հաց: Բացի այդ, հռոմեացիների սննդակարգը ներառում էր բանջարեղեն և մրգեր: Ըստ հնագույն հնագույն հեղինակների ՝ հացն ու գինին հիմնական սննդամթերքն էին: Քաղցը, հռոմեացիների ընկալմամբ, նշանակում էր, որ հիմնական սննդամթերքը ՝ հացահատիկը, սպառվում էր, ինչի մասին վկայում են բնակչության դժգոհությունն ու ընդվզումները ՝ հացի կամ բերքի անբավարարության պատճառով: Մսի, ձկան կամ բանջարեղենի պակասի պատճառով մեկ ընդվզման մասին վկայություն չկա:

Հռոմեական տան խոհանոցի վերակառուցում
Որոշ քաղաքներ և գավառներ հայտնի էին իրենց արտադրանքով. Օրինակ, Վենաֆրոյում և Կազինում նրանք արտադրում էին առաջին կարգի ձիթապտղի յուղ, Պոմպեյում կար կարումի մեծ արտադրություն, Պիզենայից նրանք Հռոմ էին մատակարարում սեղանի ձիթապտղի լավագույն տեսակները: Պոյի և Գալիայի հովտում նրանք արտադրում էին հիանալի ապխտած խոզապուխտ, խոզի միս և խոզապուխտ, ոստրե էին ներմուծում Բրունդիզիումից, պրասներ ՝ Տարենտումից, Արիկից և Օստիայից, Ռավեննան հայտնի էր ծնեբեկով, Պոմպեյը ՝ կաղամբով, Լուկանիան ՝ երշիկով: Կաթնամթերքը, խոզերն ու գառները, թռչնամիսը և ձվերը Հռոմ էին գալիս շրջակա արվարձանային կալվածքներից, իսկ Կենտրոնական Իտալիայի Վեստինի շրջանից ՝ Ումբրիայից և Էտրուրիայից ՝ պանիրներ: Tsիմա լճի և Լավրենտիի մերձակայքում գտնվող անտառները առատորեն խաղ էին մատակարարում: Այսինքն ՝ ամեն ինչ կախված էր բնակության շրջանից:

Սննդի գները
Հին Հռոմում սահմանվում էին սննդի ֆիքսված գներ և արհեստավորների և այլ մասնագիտությունների աշխատանքի գներ ( օրինակ ՝ հացթուխը օրական ստանում էր 50 դենարի, ջրանցքի մաքրող միջոց ՝ 25, որմնանկարիչ ՝ 150): Հին Հռոմում որոշ մթերքների գներն ըստ կատեգորիաների.

afովամթերք, գինը դենարիով մեկ գրադարանի համար (327,45 գ). Սարդինա ՝ 16, թթու ձուկ ՝ ութ, բայց մեկ ոստրե մեկ դենարի համար: {{ 1}} Թռչնամիս, դինարիուս գինը մեկ կտորի համար. Պարարտ փասիան — 250, ճարպակալած սագ — 200, սիրամարգ — 300 տղամարդ, 200 կին, զույգ հավ — 60, բադ — 20
միս, գինը դենարի մեկ գրադարանի համար (327.45 գ). գալլիկ խոզապուխտ — 20, լուկանի երշիկ — 16, խոզի միս — 12, խոզի արգանդ — 24, տավարի միս — ութ:
Բանջարեղեն, գինը դենարիով մեկ կտոր. գազար — 0, 24; վարունգ — 0,4; դդում — 0,4; կաղամբ — 0,8; արտիճուկ — 2.
Մրգեր, գինը դենարիով ՝ մեկ կտոր ՝ խնձոր — 0,4; դեղձ — 0,4; թուզ — 0,16; կիտրոն — 25.
Հեղուկ արտադրանք, գինը դենարիում մեկ սեկտարիուսի համար (0,547 լ). ձիթապտղի յուղ — 40, գարի — 16, մեղր — 40, գինու քացախ — 6:
Սնունդ {{1} } Հիմնական կերակրատեսակը զարկերակն էր. Խիտ ուղղաձիգ շիլա (վայրի ցորենի տեսակ), եռացրած ջրի կամ կաթի մեջ: Այս ուտեստը այնքան բնորոշ էր հռոմեացիներին, որ Պլաուտոսը (հռոմեացի հայտնի հումորիստ) հին հռոմեացիներին անվանում էր «բազմաֆագոններ»: Շիլայի համար օգտագործում էին թարմ կամ խաշած բանջարեղեն և լոբազգիներ:

Սկզբում նախաճաշը (ientaculum / iantaculum) մատուցվում էր առավոտյան Հռոմում, ճաշը (պրանդիում) ՝ երկրորդ նախաճաշ, իսկ ճաշից հետո հիմնականը ճաշը ցենա էր, իսկ երեկոյան ՝ վեսպերնա: Հունական ավանդույթների, ինչպես նաև ներմուծվող ապրանքների ավելացված օգտագործման ազդեցության տակ ցենան ավելի առատացավ և սկսեց կատարվել կեսօրից հետո: Երկրորդ ճաշը մատուցվում էր մոտ կեսօրին, և պրանդը նույնպես սովորական էր: Ստորին խավերը պահպանում էին բոլոր ուտեստների ավանդույթը, որոնք ավելի շուտ համապատասխանում էին աշխատող մարդու կարիքներին: Միևնույն ժամանակ, հռոմեացիները նույնպես կծում էին — մերենդա — ավելի վաղ սա ստրուկների երեկոյան ճաշի անունն էր, ավելի ուշ `ցանկացած կերակուր առանց հատուկ նախապատրաստությունների:

1.Ներկայացնել  Իտալիայի աշխարհագրական դիրքը։

Իտալիայիի ափերը քիչ են կտրտված, երկարությունը մոտ 7,5 հզ կմ է։ Ռելիեֆում գերակշռում են լեռներն ու բարձրությունները (տարածքի 4/5-ը)։ Վարչական բաժանումը՝ մարզեր մարզերի կազմի մեջ մտնող գավառներն են։ Ալպերի և Ապենինների ստորոտներին գտնվում են 200—500 մ բարձրության հարթավայրեր, Պո գետի երկայնքով՝ կավաճահճային ցածրադիր (50—100 մ) հարթավայրեր, Պաղանի հարթավայրից հարավ՝ Ապենինյան թերակղզու երկայնքով, մոտ 1200 կմ երկարությամբ, ձգվում են միջին բարձրության Ապենինները (առավելագույն բարձրությունը՝ 2914 մ, Կոռնո)։ Կան գործող և հանգած հրաբուխներ (Ամիատա՝ 1734 մ, Վեզուվ՝ 1277 մ), լավային դաշտեր։ Հարավ-արևելքում, Ադրիատիկ ծովի ափերի երկարությամբ, ձգվում են Դորգանո և Լե Մուրշե կարստային սարավանդները, Ապենինյան թերակղզու հարավում՝ Կալաբրյան Ապենինները (բարձրությունը՝ մինչև 1956 մ)։ Կղզիներն ունեն լեռնային ռելիեֆ և մի շարք հրաբուխներ՝ էտնա (3340 մ), Ստրոմբոլի, Վուլկանո։ Իտալիային բնորոշ են հաճախակի և ուժեղ երկրաշարժերը։ Երկրաբանական կառուցվածքով Իտալիային է պատկանում է Ալպյան գեոսինկլինալային (ծալքավորության) մարզին։

2.Ներկայացնել Հռոմ քաղաքի հիմնադրման մասին ավանդազրույցը։

Հռոմի խորհրդանշանը ներկայացնում է կերակրող գայլ։

3.Ովքեր էին գլադիատորները, ինչ իրավունքներ ունեին։

Գլադիատորական խաղերի առաջացման հիմնական պատճառը հանդիսանում են Էտրուսկյան մահվան ծեսերը։ Մարդկային զոհաբերությունների պոտենցիալ զոհերը /ոչ միայն ստրուկներ, այլև ազատներ/ պետք է սուրը ձեռքին կռվեին գերեզմանի մոտ։ Թույլը զոհվում էր, իսկ ուժեղը մնում կենդանի՝ արժանանալով ներկաների հիացմունքին։ Շատ ստրուկներ կամավոր ձգտում էին գլադիատորների դպրոց ընկնել, քանի որ արենայում կռվելով և հասարակության հարգանքը նվաճելով կարող էին նվաճել նաև ազատություն։ Հաճախ ստրուկները կռիվներ էին սարքում իրար մեջ, որպեսզի այդ կերպ ցուցադրեին ցենտուրիոններին իրենց ուժը։ Գլադիատորական դպրոցներում նորեկներին սպասում էին դաժան վարժանքներ, շատերը չէին դիմանում անսովոր ծանրաբեռնվածությանը։ Ք. ․ա. ․ 106 թվականին գլադիատորական խաղերը մտնում են հանրային հանդիսախաղերի շարքը։ Այդ ժամանակից սկսած՝ պետությունը իր մագիստրատների վրա էր դնում այդ հանդիսախաղերի կազմակերպման հոգսը։ Գլադիատորական խաղերը թե մայրաքաղաքում, թե՛ ողջ երկրում դառնում են ամենասիրված հանդիսախաղը, և այդ հանգամանքը արագ ըմբռնում ու հաշվի են առնում նրանք, ովքեր ձգտում էին առաջխաղացման։ Կեսարը մ. թ. ա. 65 թ. կազմակերպեց խաղեր, որոնց մասնակցեց գլադիատորների 320 զույգ։ Թշնամիները վախեցան. ահարկու էին այդ զինված կտրիճները և, բացի այդ, նրանց շքեղափայլ խաղերը դարձան վստահելի միջոց՝ շահելու ժողովրդի համակրանքը և ձայներ ապահովելու ընտրություններում։ Մ. թ. ա. 63 թ. Ցիցերոնի առաջարկությամբ ընդունվեց մի օրենք, որը մագիստրության թեկնածուներին արգելում էր ընտրություններին նախորդող երկու տարիների ընթացքում,,գլադիատորներ տալ՛՛։ Սակայն ոչ ոք չէր կարող մասնավոր անձանց արգելել, որ այդպիսիք,,տան՛՛ մահացած հարազատի հոգեհանգստի պատրվակով, մանավանդ, եթե վերջինս ժառանգներին կտակել էր այդ առթիվ գլադիատորական խաղեր կազմակերպել։

4.Բացատրել բառերը.

գլադիատոր-կրկեսամարտիկ

պլեբեյ-Հին հռոմում՝ ստորին դասի ներկայացուցիչ, որ թեև անձնապես ազատ էր, բայց նախապես զուրկ էր քաղաքական իրավունքներից:

պատրիկ-իշխան

սենատ-ծերաժողով

կոնսուլ-Բարձրագույն կառավարական պաշտոնյաների անվանումը հին Հռոմում

լեգեոն-զորագունդ

ռեսպուբլիկան-

հեթանոսություն-դիցապաշտություն

դիկտատոր-իշխանապետ

5.Մի քանի նախադասությամբ ներկայացրու ներքոհիշյալ կայսրերին, հիմնավորիր ում օրոք կցանկանայիր ապրել.Հուլիոս Կեսար, Գայոս Օկտավիանոս, Մարկոս Ավրելիոս, Մարկոս Տրայանոս:

6.Ամենահետաքրքիր փաստը ,որ բացահայտեցիր հռոմեացիների մասին։

1. modernամանակակից Հռոմի պատմությունը տևում է շուրջ 3000 տարի:

2. Ք.ա 625 թվականին Հռոմում հայտնվեցին առաջին բնակավայրերը:

3. Ք.ա. 5-րդ հազարամյակում հայտնվեց Հռոմի մասին առաջին հիշատակումը:

4. Իր տարածքում Հռոմն ունի մեկ այլ ինքնիշխան պետություն ՝ Վատիկանը:

5. Հին Հռոմում ընդունված էր ֆալային խորհրդանիշները կախել մուտքի դռներից:

6. Հին Հռոմեացի բժիշկներն ուներ բժշկական գործիքների բազմազանություն:

7. Առաջին առևտրի կենտրոնը կառուցեց Հռոմեական Տրայանոս կայսրը:

8. Հռոմում օձը սիրո և բարգավաճման խորհրդանիշ է:

7.Ներկայացրու հռոմեական դիցարանից 5 աստվածների։

1.10 նախադասությամբ հիմնավորիր Հռոմեկան կայսրության «ծաղկումը» ժամանակաշրջանը:

Միապետության ամրապնդումն ընթանում էր վայրիվերումներով: Եղավ մի շրջան (96–180 թթ.), երբ միապետները շեշտված հարգանքով էին վերաբերվում հանրապետական ավանդույթներին: Այդ ընթացքում տերությունը ծաղկում էր: Անվտանգ էին երկրի սահմանները, կարգավորված էին պետական կառավարման բոլոր մակարդակները: Մեծ առաջընթաց ապրեց մշակույթը: Կառուցվեցին բազմաթիվ շքեղ շինություններ: Ճանապարհների ցանցով Հռոմը կապվեց տերության ամենահեռավոր նահանգների հետ: Հատկապես տպավորիչ էին հռոմեական կամուրջներն ու ջրմուղները:

2.Բնութագրիր Մարկոս Տրայանոսին որպես կայսր, իր քաղաքականությունը, գործունեությունը:

Մարկոս Տրայանոս (98–117 թթ.): Նրա օրոք Հռոմեական կայսրությունը հասավ իր ռազմական հզորության գագաթնակետին: Հաղթանակներ տանելով Հռոմի բոլոր սահմաններում՝ Տրայանոսը ծնկի բերեց նաև ամենահզոր հակառակորդին` Պարթևստանին: Սակայն Տրայանոսից հետո Հռոմը վերադարձավ իր հին սահմաններին: Կայսրության տարածքն աննախադեպ ընդարձակվում է Մարկոս Տրայանոս կայսեր օրոք՝ ձգվելով Միջերկրական ավազանից մինչև ծայր հյուսիս՝ Բրիտանիա կղզի, Պիրենեյներից մինչև Հայկական լեռնաշխարհ և Միջագետք՝ ընդգրկելով հյուսիսային Աֆրիկան։ 3-րդ դարի վերջում, երկրի սահմանների պաշտպանությունն առավել արդյունավետ կազմակերպելու նպատակով, Դիոկղետիանոսը հսկա կայսրության տարածքը տրոհում է երկու մասերի՝ այդպիսով վերջ դնելով Երրորդ դարի ճգնաժամին։

3.Բնութագրիր Մարկոս Ավրելիոսին որպես կայսր, իր քաղաքականությունը, գործունեությունը;

Մարկոս Ավրելիոս (161–180 թթ.): Նա խոշոր իմաստասեր և հմուտ պետական գործիչ էր: Նրա կարծիքով՝ անիմաստ էր ընդլայնել տերությունը: Անհրաժեշտ էր բարձրացնել բնակիչների բարեկեցությունն ու ապահովությունը, որպեսզի նրանք հպարտանան, որ ապրում են Հռոմի հովանու ներքո: Ավելի շատ կարևորել է ժողովուրդը, մշակույթը և երկրի իրավիճակը։

4.Համեմատիր այս երկու կայսրերին:
Մարկոս Տրայանոսը ուժեղ էր ռազմական բնագավառում և կարևորում էր տարածքների ընդլայնումը։
Մարկոս Ավրելիոսը ավելի շատ կարևորել է ժողովուրդը, մշակույթը և երկրի իրավիճակը։

Մարկ Ավրելիոս/ տեսանյութ ռուսերենով/

Մարկ Ավրելիոսի մտքերը/ տեսանյութ ռուսերենով/

Մարկ Ավրելիոս/ տեսանյութ անգլերեն/

5.Մեկ տեսանյութը դիտելուց հետո ամփոփիր 20 նախադասությամբ:

6.Ներկայացրու Դիոկղետիանոս կայսեր կատարած բարեփոխումները, հիմնավորիր վարած քաղաքականության թույլ, ուժեղ կողմերը:

Բանակի օժանդակությամբ հռչակվելով կայսր`  նա Հռոմեական կայսրությունում հաստատեց բացարձակ միապետություն: Հանրապետական հաստատությունները վերածվեցին կամ պահպանվեցին ձևականորեն: Բոլոր կարևոր հարցերը լուծվում էին կայսերական արքունիքում: Բազմապատկվեց պաշտոնյաների թվաքանակը: Հսկայածավալ տերությունը կառավարելու համար Դիոկղետիանոսն ընտրեց կառավարչակից: Ինքը կառավարում էր արևելյան հարուստ նահանգներում, իսկ կառավարչակիցը՝ արևմուտքում: Հռոմն արդեն կորցրել էր իր դերը, թեպետ շարունակում էր համարվել մայրաքաղաք:Բարեփոխվեց բանակը, փորձ կատարվեց զորացնելու հռոմեական ավանդական հոգևոր արժեքները և կրոնը: Հալածանքներ սկսվեցին տերությունում մեծ տարածում գտած քրիստոնեության դեմ: Դիոկղետիանոսի ձեռնարկումները չկարողացան փրկել դրությունը:

7.Ներկայացրու Հռոմեկան կայսրության տրոհման պատճառները:

Դիոկղետիանոսից հետո վերսկսվեցին իշխանության համար պատերազմները: Հաղթեց Կոնստան տինոս Մեծը: Նա իր մայրաքաղաքը դարձրեց (330 թ.) Բոսփորի նեղուցի ափին գտնվող հունական Բյուզանդիոն քաղաքը: Նա քաղաքը վերակառուցեց շքեղ շինություններով և կոչեց իրանունով`   Կոստանդնուպոլիս:Սակայն գնալով ակներև էր դառնում Հռոմեական կայսրության արևելյան և արևմտյան հատվածների տարբերությունը: Արևելքն անհամեմատ ավելի զարգացած էր, իսկ արևմուտքում գերակայում էին գյուղական կյանքն ու կենցաղը: Ի վերջո դա հանգեցրեց տերության բաժանմանը: 395 թ. այն տրոհվեց երկու ինքնուրույն կայսրությունների՝ Արևելյան կայսրության և Արևմտյան կայսրության: Արևելյան կայսրությունն աստիճանաբար վերակառուցվեց և կյանքի կոչեց մի նոր տերության`   Բյուզանդիային: Վերջինս գոյատևեց ավելի քան հազար տարի: Այլ կերպ ընթացավ արևմտյան հատվածի պատմությունը: Այն անընդհատ թուլանում էր, իսկ բարբարոս ժողովուրդների՝ հոների, գոթերի, վանդալների արշավանքները գնալով ավելի ահարկու էին դառնում: Նրանք թափանցում էին նույնիսկ Իտալիայի խորքերը: Հռոմը բազմիցս գրավվեց ու կողոպտվեց: Ի վերջո՝ Արևմտահռոմեական կայսրությունը 476 թ. դադարեց գոյություն ունենալուց:

Առաջադրանք 2

Առաջադրանք 2

• Կրոնը, հռոմեկան մշակույթը

Քանի որ կայսրությունը շարունակում էր ընդարձակվել, այն ներառում էր ավելի ու ավելի շատ տարածքներ, և հռոմեական մշակույթը աստիճանաբար յուրացնում էր տեղացիների հավատալիքները։ Կայսրերն ու հատկապես ժողովուրդը աշխատում էին ամեն կերպ գոհացնել աստվածներին։

Կայսրության պատմության ընթացքում հետապնդվել են տարբեր հավատալիքների տեր մարդիկ, և հատկապես քրիստոնյաները։

Հռոմեական կայսրության կյանքը եռում էր Հռոմի և նրա Յոթ բլուրների շուրջ։ Քաղաքն ուներ մի քանի թատրոն^[47], գիմնազիումներ, պանդոկներ, բաղնիքներ։ Կայսրության տարածքով մեկ կառուցվում էին համեստ հռոմեական ոճի տնակներից մինչև շքեղ և ընդարձակ դղյակներ, որոնք հիմնականում գտնվում էին Պալատին բլրի վրա (այդ բլրի անունից է առաջացել «պալատ» բառը)։ Բնակչության մեծ մասն ապրում էր քաղաքի կենտրոնում։

• Տալ «Կրոն» հասկացության բացատրությունը:

Կրոն, հասարակական գիտակցության ձև, աշխարհայացք է, որը հիմնված է գերբնական ուժերի, աստվածությունների նկատմամբ ունեցած հավատի վրա^[1]։

• Տալ «Հեթանոսություն» հասկացության բացատրությունը, ծագումը:

Հայոց լեզվում հեթանոս անվան ծագումնաբանությունն ուղղակի կապ ունի հունարենի հետ, որի արմատն է հանդիսանում հունարեն εθνοί (էթնոս) բառը . հայերեն կթարգմանվի, որպես ազգային։ Այն, ըստ էության, արտահայտում է հենց այդ կրոնափիլիսոփայության տարածման բնույթը։ Նույն իմաստաբանական բնույթը ունի նախ ռուսերեն Язычество (Յազիչեստվո) ինքնանվանումը, որը ծագում է հին սլավորնական языкъ (յազիկ) բառից . բառացիորեն թարգմանաբար նշանակում է՝ ազգ, ցեղ։

Մի փոքր այլ է եվրոպական մի շարք երկրներում տարածում ունեցող ինքնանվանումը այս կրոնափիլիսոփայական ուղղության համար։ Գրեթե բոլոր լատինատառ լեզուներում այն անվանվում է paganism (պագանիզմ)՝ ծագում է լատիներեն paganismus բառից . թարգմանվում է, որպես գյուղական կամ շրջանային, որը իր հերթին արմատով հենվում է մի այլ լատիներեն բառի ՝ pagus (պագուս), ի վրա, որը արդեն նշանակում է գյուղ, շրջան։

• Նկարագրել հին հավատալիքների ձևավորման պատճառները։

Հավատալիքներ, իրերի, կենդանիների, բույսերի, երկնային մարմինների, բնության երևույթների և այլնի հետ կապված կրոնա-պաշտամունքային դրսևորումների համակարգ։ Երբեմն հավատալիքներ են համարվել պաշտամունքի առարկաները։ Հավատալիքների առաջացման համար կարևոր նշանակություն են ունեցել բնության երևույթներն ու դրանց էության անբացատրելիությունը, բնակլիմայական առանձնահատկությունները, հասարակական կարգերը, սոցիալական պայմանները, սովորույթներն ու էթնիկական առանձնահատկությունները։ Հավատալիքներին, պաշտամունքին առնչվող պատկերացումները սկսել են ձևավորվել հին քարի դարի մուստիերյան փուլի վերջում (մոտ 50—35 հազար տարի առաջ)։ Նախնական հավատալիքները վերաբերում են մարդկային հասարակության նախամշակութային շրջանին և աղերսվում են նախամարդու ամենապարզունակ աշխարհընկալմանը, որի համաձայն՝ տեսանելի աշխարհն ու առարկաները ենթակա են առարկայական անընդհատ կերպափոխումների (մետամորֆոզ)։ Հավատալիքների հետ կապված ծիսական արարողությունները բաղկացած են եղել հիմնականում նմանողական մոգական գործողություններից (անձրևաբերության համար միմյանց վրա ջուր ցանել և այլն)՝ նպատակ ունենալով այդ կերպ բարերար ազդել բնության երևույթների վրա։ Նույն ժամանակաշրջանում ձևավորվում է մեռյալների ու նախնիների պաշտամունքը։ 

• Ընտրել Հռոմեական աստվածություններից մեկը, նկարագրել, համեմատել հունական, հայկական տվյալ աստվածության հետ:

Զևս , միկեներեն` հին հունական առասպելաբանությունում երկնքի, ամպրոպի և կայծակի աստված, աշխարհի տիրակալ: Օլիմպոսի աստվածներից գլխավորը, Կրոնոսի և Հռոմեյա երրորդ որդին, Աիդաի, Հեստիայի, Դեմետրայի և Պոսերդոնի եղբայրը: Զևսի կինը` Հերա աստվածուհին, նաև նրա քույրն է:Զևսի ատրիբուտներն են վահանը և երկկողմանի կացինը (լաբրում),

• Քրիստոնություն. առաջացումը, տարածումը, նկարագրությունը։

Քրիստոնեությունը ծագել է I դարում Պաղեստինում հրեական միջավայրում, մեսիայի մասին հրեական շարժումների ժամանակ։ Արդեն Ներոնի ժամանակ Հռոմեական կայսրությունում կային քրիստոնեական համայնքներ։ Հայերը եղան առաջինը, ովքեր ընդունեցին քրիստոնեությունը՝ որպես պետական կրոն մ.թ. 301թ.

Քրիստոնեական հավատի աղբյուրները կապված են հուդայական Հին կտակարանի հետ։ Աստվածաշնչի համաձայն՝ Հիսուս Քրիստոսը թլփատվել է, դաստիարակվել է որպես հրեա, հետևել է Հին կտակարանի պատվիրաններին, այցելել է սինագոգա շաբաթ օրերին։ Քրիստոսի աշակերտները և առաջին հետևորդները հրեաներ էին։ Քրիստոսի խաչվելուց երեք ու կես տարի անց քրիստոնեությունը սկսվում է տարածվել նաև այլ ժողովուրդների և ցեղերի շրջանում։

• Հետաքրքիր փաստեր քրիստոնության հետ կապված:

• Համեմատել քրիստոնեությունը, հեթանոսությունը:

Աղբյուրները՝ Համաշխարհային պատմություն, համացանց

Մարկուս Ավրելիոսը (r. A.D. 161-180) եղել է ստոյական փիլիսոփա և հռոմեական հինգ լավ կայսրերից մեկը (r. A.D. 161-180): Նա ծնվել է Ապրիլի 26-ին, Ա.Դ. 121-ին, ըստ DIR Marcus Aurelius- ի, կամ գուցե ապրիլի 6-ին կամ 21-ին: Նա մահացել է 180-ի մարտի 17-ին: Նրա Ստոյական փիլիսոփայական գրվածքները հայտնի են որպես Մարկոս ​​Աուրելիուսի խորհուրդը, որոնք գրվել են հունարենով: Նրան հաջորդեց նրա որդին ՝ հռոմեական տխրահռչակ կայսր Կոդոդոսը: Մարկուս Ավրելիոսի օրոք էր, որ մարոկանյան պատերազմը սկսվեց կայսրության հյուսիսային սահմանում: Դա նաև կարևոր բժիշկ Գալենի ժամանակն էր, որը գրում էր հատկապես վիրուսային համաճարակի մասին, որը տրվել էր Մարկուս Ավրելիոսի ազգանունը:

Հանրապետական կարգի ճգնաժամը

Առաջադրանք 1

Նկարագրել Ք. ա. II-I դարերի ճգնաժամը:

Արհեստներն ու առևտուրը թույլ էին զարգացած: Չափավոր էր նաև ավագանու կենցաղը: Սակայն պատերազմները, նոր երկրների նվաճումը, մեծ թվով ռազմագերիների և ռազմավարիներ հոսքը փոխեցին երկրի հասարակական պատկերը:Քայքայվեց և քանակապես կրճատվեց միջին գյուղացիությունը: Լեգիոնի զինվորները գյուղացիներ էին, որոնք ծառայում էին տերության տարբեր ծագերում: Անընդհատ զոհեր էին լինում: Կենդանի մնացածներն իրենց տնտեսությամբ չէին զբաղվում: Ուստի զինվորները չնչին գներով վաճառում էին իրենց հողակտորները և զորացրվելուց հետո հեռանում Հռոմ: Նրանք ապրում էին պետությունից տրվող նպաստի հաշվին:Ավագանին մեծ օգուտներ քաղեց արտաքին նվաճումներից: Ի հաշիվ քայքայված գյուղացիների՝ ստեղծեցին խոշոր կալվածքներ, որտեղ աշխատում էին բացառապես ստրուկներ: Ազատ աշխատանքը դուրս մղվեց:Այս փոփոխությունների հետևանքով ժողովրդի կամքն արտահայտող Աշխարհաժողովը կորցրեց իր ազդեցությունը: Առաջնությունն անցավ ավագանուն և Ծերակույտին: Աճեց առանձին գործիչների ձգտումը`   պետությունը ծառայեցնելու իրենց անձնական շահերին:Ընկել էր նաև բանակի մարտունակությունը: Համընդհանուր զինապարտությունն այլևս արդյունավետ չէր: Ք.ա. II դարի վերջերից բանակն սկսեց պարտություններ կրել: Անհրաժեշտ էր ստեղծել արհեստավարժ բանակ:

Ներկայացնել, համեմատել Գրաքոս եղբայրների՝ Տիբերիոսի, Գայոսի և Կոռնելիոս Սուլլանի բարեփոխումների ծրագիրը, գործունեությունը:

Ք.ա. 123 թվականին և Ք.ա. 122֊ թվականին ընտրվելով ժողովրդական տրիբուն՝ Գայոսը վերականգնել է եղբոր ագրարային օրենքը, իրականացրել ժողովրդավարական այլ բարեփոխումներ։ Իր կողմն է գրավել հեծյալների դասը՝ նրանցից կազմված դատական հանձնաժողովներին իրավունք տալով դատելու պրովինցիաների կուսակալներին։ Ագրարային օրենսդրությունը իտալական դաշնակիցների վրա տարածելու համար Գայոսը առաջադրել է նրանց հռոմեական քաղաքացիության իրավունք շնորհող օրինագիծ, որը հարուցել է ծերակուտականների դիմադրությունը և հեծյալների ու պլեբեյության դժգոհությունը։ Զոհվել է զինված ընդհարման ժամանակ։ Իրենց բարեփոխումներով Գրակքոս եղբայրները ձգտել են կասեցնել հռոմեական գյուղացիության քայքայումը և դրանով պահպանել բանակի մարտունակությունը։

Ներկայացրու ՝ովքեր էին գլադիատորները, ինչ իրավունքներ ունեին:
Վերջիններս ստրուկ մարզիկներ էին, որոնք կրկեսում մարտնչում էին միմյանց դեմ: Նրանց ղեկավարը Սպարտակն էր:

Պատմիր Սպարտակի ապստամբության մասին.
Համաշխարհային տերության ձևավորման ընթացքում ստրուկների թիվը Հռոմում շեշտակի աճել էր: Նրանք կատարում էին ամենածանր աշխատանքները և ապրում ամենասուղ պայմաններում: Դա տեղիք էր տալիս ապստամբությունների: Հռոմեական ստրուկների ամենահզոր ապստամբությունը տեղի է ունեցել Ք.ա. 73–71 թ.: Այն սկսել են մի խումբ գլադիատորներ: Շուտով նրանց միացան հազարավոր այլ ստրուկներ: Շուրջ երեք տարի նրանք ավերում էին հռոմեական գյուղերն ու քաղաքները` պարտության մատնելով կառավարության զորքերին:

Սպարտակը Հին Հռոմում մ. թ. ա. 74/73–71 թթ-ի ստրուկների խոշոր ապստամբության առաջնորդն է, հանուն ազատության պայքարի խորհրդանիշը:

Աղբյուրները՝ Համաշխարհային պատմություն, համացանց

Առաջադրանք 2

Անցում պրինցիպատին

Տալ«Պրինցիպատ» հասկացության բացատրությունը:

Օգոստոսի հաստատած կառավարման համակարգը միապետություն էր՝ հանրապետության քողի տակ: Այն անվանում են նաև պրինցիպատ, այսինքն`   առաջին քաղաքացու կառավարում:Այս դեպքերով սկսվում է Հռոմի պատմության կայսերական դարաշրջանը:

Հիմնավորել կամ հերքել «Առաջին եռապետության» անհրաժեշտությունը:

Առաջին եռապետությունը ստեղծվել է մ.թ.ա. 60-ին՝ Հուլիոս Կեսարի, Գնեոս Պամպեոսի և Մարկոս Կրասոսի միջև կայացած համաձայնությամբ։ Նրանք միմյանց և կողմնակիցների միջև բաժանել են պետական պաշտոններն ու նահանգների կառավարումը, հենվել լեգիոնների ուժի, պոպուլյարների, հեծյալների և նոբիլիտետի աջակցության վրա։ Կազմալուծվել է մ.թ.ա. 53-ին՝ Կրասոսի մահից հետո և Կեսարի ու Պոմպեոսի հարաբերությունների սրման հետևանքով։ Երկրորդ եռապետությունը ստեղծվել է մ.թ.ա. 43-ին և ունեցել պաշտոնական բնույթ։ Նրա կազմի մեջ մտել են Օկտավիանոսը, Մարկոս Անտոնիոսը և Մարկոս Լեպիդոսը։ Կազմալուծվել է մ.թ.ա. 36-ին։

Ներկայացնել Հուլիոս Կեսար բարեփոխումները, հիմնավորել այդ բարեփոխումների կարևորությունը:

Կեսարը չի հալածել քաղաքական հակառակորդներին, այլ աշխատել է իր կողմը գրավել նրանց: Կատարել է մի շարք բարեփոխումներ՝ տնտեսական, նահանգների կառավարման, հարկային, վարչական, դրամական և այլն: Հաստատել է Հուլյան տոմարը (կոչվում է նրա անունով), որը 1582 թ-ին փոխարինվել է Գրիգորյան տոմարով: Հունաստանում կազմակերպել է հատուկ բանակ, որով պետք է արշավեր Հայաստան ու Պարթևստան: Սակայն Կեսարի միահեծան իշխանությունից դժգոհ հանրապետական սենատորները (ավելի քան 80 հոգի) կազմակերպել են դավադրություն՝ Մարկոս Բրուտոսի գլխավորությամբ, որին Կեսարը համարում էր իր բարեկամը: 

Կեսարը քաղաքական այլ հայցքներ ունեցող անձանց իրեեն թշնամի չի դարձրել՝ այլ փորձել է իր կողմը գրավել նրանց և ամրապնդել իր ուժերը։

Տնտեսական, նահանգների կառավարման, հարկային, վարչական, դրամական այս մի շարք քաղաքական կառավարման բարեփոխումները նա արել է նպատակ ունենալով հզորացնելու երկրի ներքին կառուցվածքը։

Բնութագրել Գայոս Օկտավիանոսին, ներկայացնել նրա բարեփոխումները, հիմնավորել կարևորությունը:

«Չի կարելի ճակատամարտ կամ պատերազմ սկսել, եթե վստահ չես, որ հաղթելու դեպքում ավելի շատ կշահես, քան կկորցնես պարտության ժամանակ»:

 Օգոստոս Օկտավիանոս

Ներկայացնել Մարկոս Անտոնիոսի գործունեությունը:

Բացատրել «Անցնել

«Անցնել Ռուբիկոնը», «Եկա՜, տեսա՜, հաղթեցի՜» , «Եվ դո՞ւ, Բրուտոս» թևավոր խոսքերը։
Անցնել Ռուբիկոնը—արտահայտությունը նշանակում է վճռորոշ, անդարձ քայլ կատարել։
Եկա՜, տեսա՜, հաղթեցի՜—այս արտահայտությունը օգտագործվում է արագ, վերջնական հաղթանակը նշելու իմաստով։
Եվ դո՞ւ, Բրուտոս—համաձայն լեգենդի, Հուլիոս Կեսարի վերջին խոսքն ուղղված իրեն սպանող Մարկոս Բրուտոսին։

Աղբյուրները ՝Համաշխարհային պատմություն , համացանց