Դասագրքի հղում

Հունվարի 30-ից փետրվարի 5

Սիրելի՛ սովորողներ, ներկայացնում եմ այս շաբաթվա դասը, որը դասարանում բացատրելու եմ.

• Միաբջիջ կենդանիների ընդհանուր բնութագիրը
• Կանաչ էվգլենա

ՀԱՐՑԵՐ և ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔՆԵՐ

• Դեկտեմբերի 2022
• Նոյեմբերի 2022
• Հոկտեմբերի 2022
• Սեպտեմբերի 2022

Քանի որ ես բաժիններ չեմ ունեցել, (բայց արդեն ունեմ) այդ պատճառով իմ նյութերի կեսը բաժիններում չի,բայց բոլոր գրառումները կան։

Այս տարի սեպտեմբեր ամսին առաջին դասը եղել է կենսաբնություն։Մենք այս տարի կենաբանությունից անցանք շատ թեմաներ։

Ինձ այս տարի դուր եկավ ֆիզիկա,որովհետև բազմազան բաներ իմացա,մարդու կյանքում
ինչ կատարվում է դա ֆիզիկա է։Այս տարի տեխնոլոգիան բաժանվում է երկու խմբի,առաջին խմբում գնում ենք դպրոցի բակն ենք խնամում,ջրում ենք ծաղիկները,ծառեր ենք տնկում։Իսկ երկրորդ խումբը կավագործությունն է,որտեղ ես ատրաստել եմ մոխրաման,սուրճի բաժակ,և նրա ափսեն։

Լռություն վերլուիծություն-Լռություն պատմվածքը շատ հետաքրքիր էր,ինձ շատ դուր եկավ,և վերլուծությունըգրեցի։

Գործնական քերականություն-Ես այս գործնական քերականության ժամանակ սովորեցի,թե ինչ է հատուկ գոյականը։

Մխիթարյան միաբանություն-Մխիթարյան միաբանությունից, ես իմացա թե երբ է ծնվել Մխիթար Սեբաստացին,ինչքան դժվարությունների միջով է անցել։

Գործնական քերկանություն-Ես այս գործնական քերականության ժամանակ սովորեցի,թե ինչ է դերանունը։

Ինչպե՞ս դարձա սեբաստացի-Ես այստեղ պատմել եմ թե ինչպես դարձա Սեբաստացի։

Բառը, որը կփողի աշխարհը-Սա իմ Ստեղծագործական աշխատանքներից է, ավելի մանրամասն կարող եք կարդալ և տեսնել։

Հայոց լեզու-ես այստեղ Աշնան մեղեդի բանաստեղծության հարցերին եմ պատասխանել

Հայոց լեզու գործնական քերականություն-Այս գործնական քերականությանը մենք սովորել ենք հոլովել բառը։

Հայոց լեզու-Այստեղ մասնակցել ենք աշնան պոեզիա նախագծին,որտեղ պետք է ընտրեինք մի բանաստեղծություն (Ես ընտրել եմ Հ․ Սահյանի ժայռից մասուր է կաթում բանաստեղծությունը)և վերլուծեինք։

Հայոց լեզու աշնանային պոեզիա-Սա նույնպես մտնում է աշնանային պոեզիա նախագծի մեջ,այստեղ պետք է մի քանի բանաստեղծություն ընտրենք և ձայնագրումով,կամ պատումով ներկայացնենք։

Դեկտեմբերի 7

168.(a+b)’= a²+2ab+b²

169.

ա) (a − b)2 = a2 — 2ab + b²

բ) (2 + x)2 = 4 + 4x + x
գ) (y + 4)2 = y2 + 16

դ) (2x + 1)2 = 4×2 + 1 + 4x
ե) (2 + 3a)2 = 4 + 12a + 9a2
զ) (3m + 5n)2 = 9m2 + 30mn + 25n2
է) (3x + 4y)2 = 9×2 + 24xy + 16y2

170.

Առաջադրանք 1.

Դասարանական 1. Հին Ռուսիան,/ Համաշխարհային պատմություն, 7-րդ դասարան, էջ 37-41/

• Պատմիր ռուսական պետության առաջացման մասին:
  Աևելյան Սլավոնները 9րդ դարի ընթացքում ստեղծեցին երկու պետություն, մեկը հյուսիսում Նովգորոդ կենտրոնով, մյուսը հարավում Կիև կենտրոնով: Նովգորոդի իշխան Օլեգը 882թ. գրավեց Կիևը և դարձրեց մեկ պետություն և առաջացավ Հին Ռուսիան, որի մայրաքաղաքը դարձավ Կիևը: 
• Հիմնավորիր  քրիստոնության ընդունման կարևորությունըԿիևյան Ռուսիայի համար:
  
  Ռուսիայի մկրտությունը, Հին Ռուսիայում քրիստոնեության ընդունում որպես պետական կրոն, իրականացված X դարի վերջին իշխան Վլադիմիր Սվյատոսլավիչի կողմից։ Աղբյուրները տալիս են հակասական տեղեկություններ քրիստոնեության ընդունման ճիշտ ժամանակաշրջանի վերաբերյալ։ Ավանդաբար հետևելով մատենագրության ժամանակագրությանը այդ իրադարձությունը տեղի է ունեցել 988 թ., որը և համարվում է Ռուս Եկեղեցու պաշտոնական պատմության սկիզբը (որոշ հետազոտողներ կարծում են, որ Ռուսաստանի քրիստոնեության ընդունումը (մկրտությունը) տեղի է ունեցել ավելի ուշ՝ 990 թ. կամ 991 թ.)։ Մի շարք հեղինակների կողմից տերմինը ընդունվում է որպես քրիստոնեության տարածման գործընթաց Ռուսաստանում XI-XII դարերում։
• Համեմատիր Յարոսլավ Իմաստունի գործունեությունը Հուստինիանոս Առաջինի գործունեության հետ:
  Հին Ռուսական պետությունը կազմավորվել է IX դարում։ 862 թվականին Նովգորոդում գահ է բարձրանում Ռյուրիկ իշխանը (862–882), ով հիմնում է Ռյուրիկովիչների դինաստիան։ Որոշ աղբյուրների համաձայն՝ այս արքայատոհմն ուներ շվեդական ծագում։ Ռյուրիկովիչները Ռուսաստանը կառավարում են շուրջ 700 տարի։ Ռյուրիկ իշխանի որդին՝ իշխան Օլեգ I Ռյուրիկովիչը (882–912), 882 թվականին գահ է բարձրանում Կիևում և իրեն հռչակելում անկախ իշխան։ Կիևը դառնում է իր տերության մայրաքաղաքը։ Օլեգը իր իշխանությունն է հաստատում Նովգորոդից մինչև Դնեպր գետ ընկած հսկայածավալ տարածքում։ Նրան հաջորդում են իր որդին՝ Մեծ իշխան Իգորը (913–945), ապա վերջինիս որդի Սվյատոսլավ Քաջը (945–972)։ Նրանց օրոք Կիևյան Ռուսիան ընդարձակում է իր սահմանները, դիվանագիտական ու առևտրական կապեր հաստատում հարևան, ինչպես նաև՝ հեռավոր երկրների հետ։ Բարձրանում է պետոության ազդեցությունը միջազգային ասպարեզում։ 9-րդ դարում այժմյան Ուկրաինայից և Բելառուսից Ռուսաստան են գաղթում սլավոններ, հիմնում են Մեծ Նովգորոդը, ընդունում քրիստոնեություն և օգտագործում կյուրեղյան այբուբենը։ 988 թվականին Կիևի 5-րդ իշխան Վլադիմիր Մեծի (980 – 1015) կամ Վլադիմիր Կարմիր Արեգակի օրոք Ռուսաստանում քրիստոնեությունը հռչակվում է որպես պետական պաշտոնական կրոն։ Ռուսական եկեղեցին ընդունում է Բյուզանդական պատրիարքի գերիշխանությունը։ Այդպիսով՝ ուղղափառ եկեղեցիների շարքում ավելանում է ևս մեկը։ Կիևյան Ռուսիան հզորության գագաթնակետին է հասնում իշխան Յարոսլավ Իմաստունի (1019–1054) օրոք։ Վերջինս միավորել է հին ռուսական հողերը։ Արշավել է Լեհաստան, ջախջախել լիտվական ցեղերին (1030–1040) ու պեչենեգներին(1036)։ Յարոսլավ իշխանի ղեկավարությամբ կազմվել է «Ռուսկայա պրավդա» օրենսգիրքը։ Զարգանում են մշակույթը և արվեստը, բարգավաճում առևտուրը և արհեստները։ Կիևում զարդարվում է բազմաթիվ եկեղեցիներով ու վանքերով, սկսվում է Սուրբ Սոֆիայի շինարարությունը։ Առաջընդաց է ապրում թարգմանական գործը, զարգացել տարեգրությունը։ Յարոսլավ Իմաստունը ազգակցական կապերի մեջ էր եվրոպական շատկառավարողների հետ։10-րդ դարում սկսված Կիևյան Ռուսիայի Ոսկե դարը շարունակվում է մինչև Չինգիզ խանի հորդաների ներխուժումը։
• «Աննա Բյուզանդացի-Ռուսաստանի «կնքամայրը»»/փոքրիկ հետազոտական աշխատանք/Աննա  (963 – 1011 – 12թթ մարտի 13)`  եղել է Մեծ Կիեւի իշխան Վլադիմիր Սվյատոսլավիչի կինը, Ռուսաստանի «կնքամայրը», ռուս առաջին կայսրուհին:Հունական Կորսուն քաղաքի գրավումից հետո բյուզանդական կայսր Բարսեղ Երկրորդի հարազատ քույրը կնության ուղարկվեց  ռուս իշխան Վլադիմիրին: Աննան Բարսեղ Երկրորդի (976-1025թթ.) եւ  Կոնստանտին Ութերորդի (976-1028 թթ.) միակ հարազատ քույրն էր: Նա ծնվել է իր հոր` Ռոմանոս Երկրորդ կայսեր մահից ընդամենը երկու օր առաջ 963թվին: Այս ամենի մասին վկայում է բյուզանդացի պատմիչ Հովհաննես Սկիլացին:Բարսեղ Առաջինը` հայկական այդ դինաստիայի առաջին կայսրը, սերում էր Մակեդոնիայում հաստատված հայերից. այդ իսկ պատճառով բյուզանդական տարեգրության մեջ այդ արքայական դինաստիան հիշատակվում է որպես «Մակեդոնական», նրան` որպես Բարսեղ 1-ին Մակեդոնյան:Լինելով վերոնշյալ արքայական տոհմի շառավիղը` Աննան հասունանում էր` ուսումնասիրելով իր ապուպապի` Բարսեղ Առաջինի, Կոնստանտին Յոթերորդի եւ այլ իմաստասերերի ու աստվածաբանների աշխատությունները։ Նա դաստիարակվում էր այդ ժամանակների համար ամենաբարձր չափանիշներով` պատրաստվելով ամուսնության, այդ թվում նաեւ միջպետական: Այդ ամուսնություններին էր անդրադարձել նաեւ Աննայի պապը` Կոնստանտին Յոթերորդը  949թ.  «Կայսրության կառավարման մասին» ակնարկ գրելիս, որտեղ նա իր բազմաթիվ դիտողություններից ու դատողություններից բացի  նշում էր նաեւ բյուզանդական  տիրակալների` հյուսիսային բարբարոս ցեղերի, այդ թվում նաեւ  ռուսների հետ ամուսնական հարաբերություններ հաստատելու աննպատակահարմարության մասին ու հանգում էր եզրահանգման. «Քանի որ ամեն ժողովուրդ ունի իր վարքն ու բարքը, օրենքներն եւ կարգերը, ապա այդ ամենը պետք է պահպանվի նաեւ ամուսնության միջոցով, քանզի ամուսնությամբ է երկիր կառուցվում»: Աննային  սպասվում էր եվրոպական երկրներից մեկում կրել թագուհու թագ: Սակայն Աստծո կամքը նրա համար այլ ճանապարհ էր պատրաստել…Իշխան Վլադիմիրը, ով Ռուսաստանի միանձնյա  կառավարիչը դարձավ  980 թվից, Բարսեղ Երկրորդ կայսեր ներպետական ապստամբությունը ճնշելու օգնության կանչին ի պատասխան պահանջեց Աննայի ձեռքը: Չնայած Վլադիմիրի ցանկության անընդունելիությանը, որին նպաստում էր նաեւ նրա հեթանոս լինելը, այնուամենայնիվ կայսրը համաձայնվում է կնության տալ Աննային եւ ռուսական դրուժինաների օգնությամբ ճնշում է ապստամբությունը: Հաղթանակից հետո կայսրը չէր շտապում կատարել իր խոստումը, քանի որ Աննայի ձեռքը խնդրում էր նաեւ Բուլղարիայի թագավորը: Վլադիմիրը, զգալով այդ խորամանկությունը, արշավի է դուրս գալիս եւ շրջափակում Խերսոնես քաղաքը, որը ռուսները անվանում էին Կորսուն: Այն գրավելուց հետո միայն Բարսեղ Երկրորդը կնության տվեց Աննային միայն մի պայմանով.«Եվ Խերսոնեսից Վլադիմիրը դեսպաններ ուղարկեց «վասիլեւս» եղբայրների մոտ հետեւյալ գրությամբ. «Եթե Աննային չտաք ինձ, ապա ես ձեր մայրաքաղաքի հետ կվարվեմ այն կերպ, ինչպես վարվեցի այս քաղաքի հետ»: Եւ այսպիսի պատասխան եկավ իշխանին. «Եթե կընդունես խաչը եւ կլինես մեր հավատակիցը, կտանք մեր քրոջը: Իսկ եթե կմնաս հեթանոս, ապա ավելի լավ է ընկնենք մարտի դաշտում, քան թե մեր հոգիները դատապարտենք հավերժական տանջանքների»: «Իմ սրտին հաճելի է ձեր ուղղափառ հավատը  եւ ձեր վանականները թող Աննայի հետ գան, կնքեն եւ ինձ, եւ իմ ժաղովրդին»:

1. Եթե հարթության վրա գտնվող երկու ուղիղներ ուղղահայաց են նույն ուղղին, ապա դրանք զուգահեռ են:   

2.Եթե երկու ուղիղներ զուգահեռ են, ապա երրորդ ուղղով հատվելիս խաչադիր անկյունները հավասար են:

3.Եթե երկու ուղիղներ երրորդով հատելիս խաչադիր անկյունները հավասար են, ապա ուղիղները զուգահեռ են:

По тракту зимнему в рождественский мороз
Карета ехала, в ней барин мёрз…
Медвежья шапка, шубы-соболя,
С лакея — валенки… и всё это — зазря;
 
Окоченели ноги, сизый нос поник…
А за окошком кланялся мужик.
Лохмотья прикрывали наготу…
Опешил наш мерзляк, узрев картину ту!
 
«Скажи-ка мне, любезный, — крикнул «сизый нос», —
Как ты не мёрзнешь в этакий мороз?
Или не верить мне глазам своим,
Что ты стоишь передо мной почти нагим?!»
 
Бедняк ответил скромно, правды не тая:
«Чтоб не замёрзнуть, поступай, как я —
Всё своё именье* я надеть сумел,
Ты же, к сожаленью, знать, не всё надел!»

ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Ձմեռային մայրուղու երկայնքով Սուրբ Ծննդյան ցրտահարության մեջ
Կառքը քշեց, վարպետը մրսում էր դրա մեջ…
Արջի գլխարկ, մուշտակ մորթյա բաճկոններ,
ոտնաթաթի կոշիկ, և այս ամենն իզուր է:

Ոտքերը կոշտացել էին, կապույտ-մոխրագույն քիթը կախ…
Իսկ պատուհանից դուրս մի մարդ խոնարհվում էր:
Լաթերը ծածկեցին մերկությունը…
Մեր ցրտահարությունը ապշեց, երբ նա տեսավ այդ նկարը։

«Ասա ինձ, սիրելիս», — գոռաց «մոխրագույն քիթը», —
ինչպե՞ս չես սառչում այդպիսի սառնամանիքի մեջ:
Կամ մի հավատացեք իմ աչքերին,
ի՞նչ եք գրեթե մերկ կանգնած իմ դիմաց։

Խեղճը համեստորեն պատասխանեց՝ չթաքցնելով ճշմարտությունը.
«Որպեսզի չսառես, արա այնպես, ինչպես ես եմ անում,
ես կարողացա հագնել իմ ամբողջ
ունեցվածքը, բայց, ցավոք, գիտես, դու ամեն ինչ չես հագցրել»:

Դրանք կենդանի էակների գոյության հիմքն են և կարևոր դեր են խաղում մթնոլորտի գազային ռեժիմի կարգավորման, հողի քիմիզմի, երկրի մակերևույթի ռելիեֆի ձևավորման, քարածխի առաջացման գործընթացներում։ Ծաղկավոր բույսերի նշանակությունը շատ մեծ է մարդու տնտեսական կյանքում, տասնյակ հազար տեսակներ կիրառվում են գյուղատնտեսության և արդյունաբերության տարբեր բնագավառներում, երկրի ժողովրդական տնտեսության զարգացման հիմնական ֆոնդերից են։

Ծաղիկն առաջինն է ի հայտ գալիս այս տիպի բույսերում և ապահովում խաչաձև փոշոտումը։ Ծաղկավոր բույսերին բնորոշ է կրկնակի բեղմնավորումը, տրիպլոիդ էնդոսպերմը։ Ծաղկավոր բույսերի առանձնահատկություններից է վարսանդի առկայությունը, որն առաջացել է ծայրերով միաձուլված մեկ կամ մի քանի պտղատերևներից, որոնց ներսում զարգանում են սերմնասկզբնակները։ Բեղմնավորումից հետո սերմնարանը վեր է ածվում պտղի, իսկ սերմնասկզբնակը՝ սերմի։ Այսպիսով, սաղմը և սերմը զարգանում են սերմնարանի և պտղի պաշտպանության ներքո։ Այստեղից՝ «ծածկասերմեր» անվանումը։ Վարսանդի առաջացման հետ սերմնասկզբնակի կառուցվածքն ավելի է պարզացել, փոքրացել են չափերը, նվազել է ինտեգումենտների թիվը, իսկ սերմնասկզբնակների թիվն աճելով՝ երբեմն կարող է հասնել մի քանի տասնյակ հազարի։

Ծանոթանալ՝թեման.Մարմինների փոխազդեցությունը:Մարմնի զանգված:

1.Շրջապատից մեկուսացված մարմինը կփոխի իր արագությունը,թե ոչ:

Մարմինը կպահպանի իր դադարի վիճակը կամ ուղղագիծ հավասարաչափ շարժումը։ 

2.Բերել մարմինների փոխազդեցության օրինակներ

Եթե որկու սայլակներ թիթեղով իրար միացնենք և թիթեղը այրենք, երկու սայլակներն էլ կփոխազդեն։

3.Մարմնի որ հատկությունն է կոչվում իներտություն։

Արագությունը ակնթարթորեն չփոխելու հատկությունը անվանում են իրենտություն։

4.Որ մեծությունն են անվանում մարմնի զանգված

Զանգվածը մարմնի իներտության քանակական չափն է։

5.Ինչպես կարելի է չափել մարմնի զանգվածը

Չափել մարմնի զանգվածը նշանակում է այն համեմատել չափման տրված միավորի հետ։ 

6.Ինչ միավորներով է արտահայտվում զանգվածը

Զանգվածը արտահայտվում է տոննաով, ցենտներով, կիլոգրամով, գրամով և այլն։

7.Ինչն է զանգվածի չափանմուշը միավորների ՄՀ-ում

ա.ծանոթացում զանգվածի չափման գործիքների հետ

բ.ծանոթացում կշռման կանոններին

գ. տարբեր մարմինների զանգվածների որոշումը լծակավոր կշեռքի և կշռաքարերի միջոցով

• Ի՞նչ տարբերություն կա բնական ռեսուրսների և բնական պայմանների միջև:
  Բնական պայմանն դա տարածքներնն են, որտեղ մարդիկ ապրում են և չէն օգտվում բնությունից, իսկ բնական ռեսուրսը՝ բնությունից ստացած այն տարրն է, որ օգտագործվում է տնտեսության մեջ:

• Կարո՞ղ է բնական պայմանը ժամանակի ընթացքում դառնալ բնական ռեսուրս, բերել օրինականեր:
  Այո իհարկե: Օրինակ` եթե դու գնում ես ձկնորսության դու ստեղծում ես քեզ համար բնական պայման, բայց դու պետք է ձուկը խորովես այսինքն պետք է կրակ վառես , իսկ կրավ վառելու համար պետք է փայտ որը դու վերձնում ես բնությունից: 

• Նշեք հինգ սպառվող չվերականգնվող ռեսուրս և հինգ սպառվող վերականգնվող ռեսուրս:
  Սպառվող չվերականգնվող ռեսուրս- նավթ, մետաղ, պղինձ, հանքաքար, ոսկի:
  Սպառվող վերականգնվող ռեսուրս`-ջուր, անտառ, կենդանական ռեսուրսներ, ծառ, ծաղիկ:

• Նշեք հինգ ռեսուրս, որոնց սպառվելու դեպքում կարելի է փոխարինել այլ ռեսուրսով: փայտ, գազ, ավազ, նավթ, քար:

1)Ներկայացնել պտերների
տարածվածությունը բնության մեջ։

Պտերներ, բարձրակարգ սպորավոր բույսերի բաժին, միջանկյալ ցեղ է գրավում ռինիոֆիտների և մերկասերմերի միջև։

Ռինիոֆիտներից պտերները տարբերվում են գլխավորապես արմատների ու տերևների առկայությամբ, իսկ մերկասերմերից՝ սերմերի բացակայությամբ։ Առաջացել են ռինիոֆիտներից։

2)Ներկայացնել պտերների կառուցվածքը։ը։

3)Ինչպես են բազմանում պտերանմանները։

Սպորավոր բույսերի շարքում մամուռներին հաջորդող բարձրակարգ բույսերի բաժինը ներկայացնում են պտերանմանները, որոնք ընդգրկում են մոտ 10.000 տեսակ: Պտերանմաններին են պատկանում պտերները, ձիաձետերը և գետնամուշկերը: 

4)Ներկայացնել մերկասերմ բույսերի կառուցվածքը։

Սերմնավոր բույսերի շարքին են դասվում մերկասերմերը և ծածկասերմերը:

Մերկասերմերը բացառապես ցամաքային, մշտադալար, հազվադեպ տերևաթափ ծառեր են, թփեր կամ լիանաներ: Ունեն արմատներ, բուն, ցողուններ, և տերևներ, բազմանում և տարածվում են սերմերի միջոցով: Ի տարբերություն սպորների` սերմերն ունեն սննդանյութերի պաշար, իսկ ապագա բույսի սաղմը, որը գտնվում է սերմի ներսում, լավ պաշտպանված է արտաքին անբարենպաստ պայմաններից: Մերկասերմ բույսերի սերմերը բաց նստած են իգական կոների թեփուկների մակերևույթին:

Ժամանակակից մերկասերմերի մեծամասնությունը մշտադալար փշատերև տեսակներ են` ծառեր, հազվադեպ՝ թփեր: Տերևները փշանման կամ թեփուկանման են: Փշատերևայինների բնափայտի մեջ բացակայում են իսկական անոթները: Դա է պատճառը, որ ջուրը չի կարող շարժվել մեծ արագությամμ, ինչպես ծաղկավոր բույսերում: Ջրի գոլորշիացումը փոքր ացնելու համար տերևները վերածվել են փշերի:

Բոլոր փշատերևայինների մոտ առաջանում է խեժ: Խեժի անջատումն, անկասկած, օգտավետ է ծառի համար, քանի որ այն վերականգնում է բնի վնասված մասերը:

Փշատերևայիններն առաջացնում են արական և իգական կոներ: Փշատերև բույսեր են եղևնին, սոճին, կվենին, մայրին, գիհին, նոճին և այլն

5)Ինչպե՞ս են բազմանում մերկասերմ բույսերը։

Ունեն արմատներ, բուն, ցողուններ, և տերևներ, բազմանում և տարածվում են սերմերի միջոցով

7)Ներկայացնել ծաղկավոր բույսերի ընդհանուր բնութագիրը և կառուցվածքը

Բույսերը կազմում են մոլորակը բնակեցնող կենդանի օրգանիզմների կենսազանգվածի մոտ 95 %-ը: Նրանք տարածված են ամենուր և հանդիսանում են օրգանական նյութերի հիմնական արտադրողները: Բույսերն ունեն կարևոր և ընդհանրական առանձնահատկություններ:

8)Ծաղկավոր բույսերի բազմացում։

Ինչպես արդեն գիտեք, ծածկասերմ կամ ծաղկավոր բույսերը հանդիսանում են երկրագնդի վրա առկա ժամանակակից կատարյալ բուսատեսակները: Ծաղկավոր բույսերի կատարելագործման, տարածման և գերակշռության ձեռք բերման գործում կարևոր դեր է ունեցել բազմացման ձևերի զարգացումը:

9)Ծաղկավոր բույսերի ծաղկի կառուցվածքը

Ծաղիկները չափազանց բազմազան են իրենց չափերով, ձևերով, գույներով, սակայն բոլորն էլ ունեն կառուցվածքի միասնական հատկանիշներ:

Ծաղիկը զարգանում է ծաղկակոթի վրա և լայնանում է ծաղկակալում, որն իր վրա կրում է ծաղկի մնացած մասերը:

Մանր կանաչ տերևներից՝ բաժակաթերթիկներից, ձևավորվում է բաժակը, իսկ վառ և գունավոր պսակաթերթիկներից՝ պսակը:

235.

Նշանակենք խաչադիր անկյունը x-ով

2x = 240
x = 240:2
x = 120
180 – 120 = 60^
Պատ․՝ 60^:

236.a և c

237.

ա) <2 = 150^
<2 = <3(հակադիր) = 150^

<5 = 180 – <3(միակողմանի) = 180 – 150^ = 30^
<5 = <4(խաչադիր) = 30^
<5 = <1(համապատասխան) = 30^
<5 = <8(հակադիր) = 30^

բ) 2x + 70 = 180
2x = 180 – 70

2x = 110
x = 110:2
x = 55

<1 = <4(հակադիր) = <5(խաչադիր) = <8(հակադիր) = 55^
<2 = <3(հակադիր) = <6(խաչադիր) = <7(հակադիր) = 180^ – 55^ = 125^

Առաջադրանք 1

Առաջադրանք 1

Կարոլինգների կայսրությունը/  Համաշխարհային պատմություն/

Ներկայացրու Մերովինգների, Կարոլինգների արքայատոհմերի հիմնադիրներին:

Կարոլինգներ  թագավորական և կայսերական դինաստիա Ֆրանկական պետությունում։ Անվանումը Կառլոս Մեծի անունից է։ Կարոլինգների դինաստիան հաջորդել է Մերովինգներինև թագավորել մինչե X դար։ Կարոլինգներն հզորության գագաթնակետին հասան Կարլոս Մեծի օրոք, որն իրեն ենթարկեց գրեթե ամբողջ Արևմտյան Եվրոպան։ Նրան հաջորդեց որդին՝ Լյուդովիկոս Բարեպաշտը։ 843 թվականի Վերդենի պայմանագրով կայսրությունը բաժանվեց Լյուդովիկոս Բարեպաշտի որդիների՝ Լոթարի, Լյուդովիկոս Գերմանացու և Կարլոս ճաղատի միջև։

Առաջադրանք 1

Առաջադրանք 1

Պատմիր Քլոդվիգ 1-ինի, Փարիզ քաղաքի  մասին/գրավոր/

Քլոդվիգ 1-ը ծնվել է 466 թվականին: Նա  եղել է ֆրանկների թագավոր 481 թվականից: 486 թվականին նվաճեց վերջին հռոմեական տիրույթը Գալիայում, որով սկզբնավորվեց ֆրանկական պետության կազմավորումը։ Նվաճեց նաև ալեմանների հողերի մեծ մասը , Հարավային Գալիայից քշեց վեստգոթերին։ 496 թվականին Քլոդվիգ I-ն ընդունեց քրիստոնեություն ուղղափառ ձևով, որը նպաստեց նրա իշխանության ամրապնդմանը և ապահովեց հոգևորականության ու գալլա-հռոմեական բնակչության բարյացակամ վերաբերմունքը։ Նստավայրը դարձրեց Փարիզը։ Քլոդվիգ I-ը ամրապնդեց թագավորական իշխանությունը և այն դարձրեց ժառանգական։ Քլոդվիգը կարգադրեց գրի առնել սալիական ֆրանկների սովորույթային իրավանորմերը, որի արդյունքում կազմվեց Սալիական դատաստանագիրքը։ Դրանով բնակչությունը բաժանվում էր ֆրանկների և տեղաբնիկների։ Տեղական բնակչությանն էլ բաժանում էր երեք խավի՝ խոշոր հողատերեր, մանր հողատերեր և հողազուրկ մարդիկ։

Բնութագրիր Կառլոս Մեծին,նրա գործունեությունը, հայոց արքաներից ում ես նմանեցնում, հիմնավորիր պատասխանդ:  /գրավոր/

Կառլոս I Մեծը (747թ. ապրիլի 2 – 814թ. հունվարի 28) ֆրանկների արքան էր 768թ.-ից, լանգոբարդների արքան՝ 774թ.-ից, Բավարիայի դուքսը՝ 788թ.-ից, Արևմուտքի կայսրը՝ 800թ.-ից: Պիպին Կարճահասակի ավագ որդին էր: Նրա անունով Պիպինների հարստությունը սկսվել է կոչվել Կարոլինգյան: Կառլոսը «Մեծ» է հորջորջվել դեռևս կենդանության օրոք:

Կառլոս Մեծը պատմության մեջ նշանավոր միապետներից մեկն է: Գահակալության վերջին տարիներին նրա իշխանությունը տարածվում էր ամբողջ Կենտրոնական և Արևմտյան Եվրոպայի վրա`   Հյուսիսային ծովից մինչև Միջերկրական և Ատլանտյան օվկիանոսից մինչև Ադրիատիկ ծովի արևելյան ափը:

Բնութագրիր Կառլոս Մեծին,նրա գործունեությունը, հայոց արքաներից ում ես նմանեցնում, հիմնավորիր պատասխանդ:  /գրավոր/

Ես նմանեցնում եմ Տիգրան Մեծին,որովհետև նա Տիգրան մեծին նման էր,իր խիզախությամբ։

Կառլոս Մեծի նվաճումները

 774 թվականին նվաճել է լանգոբարդների թագավորությունը հյուսիսային Իտալիայում։ 778 թվականին արշավել է Իսպանիայի մավրերի դեմ և պարտություն կրել։ 778 թվականին գրավել է Բավարիան, 790-ական թվականներին՝ ավարների իշխանության մնացած տարածքները։ 800 թվականին Հռոմի պապ Լևոն III-ը Կարլ Մեծին թագադրել է հռոմեացիների կայսր։ Մահացել է 814 թվականին։ Նրան հաջորդել է որդին՝ Լյուդովիկոս I Բարեպաշտ։

49. Заполните таблицу:      

Я	что делаю?	завтракаю, обедаю, ужинаю, думаю, разговариваю   (I)
Ты	что делаешь?	завтракаешъ, обедаешъ, ужинаешъ, думаешъ, разговариваешъ
Он	что делает?	завтракает, обедает, ужинает, думает, разговаривает
Она	что делает?	завтракает, обедает, ужинает, думает, разговаривает
Мы	что делаем?	завтракаем, обедаем, ужинаем, думаем, разговариваем
Вы	что делаете?	Завтракаете, обедаете, ужинаете, думаете, разговариваете
Они	что делают?	завтракают, обедают, ужинают, думают, разговаривают

50. Заполните таблицу:      

Я	что делаю?	говорю, ем,  люблю, смотрю, учу  (II)
Ты	что делаешь?	говорешь, ем,  любишь, смотришь, учу
Он	что делает?	говорет, ем,  любит, смотрит, учу
Она	что делает?	говорет, ем,  любит, смотрит, учу
Мы	что делаем?	говорем, ем,  любим, смотрим, учу
Вы	что делаете?	говорете, ем,  любите, смотрите, учуте
Они	что делают?	говорют, ем,  люблют, смотрют, учу

53. Допишите окончания:

А) Говорить, отдыхать, любить, думать

Я	Говорю	Отдыхаю	Люблю	Думаю
Ты	Говориш	Отдыхаиш	Любиш	Думаеш
Он, она (оно)	Говорит	Отдыхаит	Любит	Думает
Мы	Говорим	Отдыхаим	Любим	Думаем
Вы	Говорите	Отдыхамте	Любмте	Думамте
Они	Говор…	Отдыха…	Люб…	Дума…

223.<2+<=180*

<2+<2+32=180*

2x<2+148

180-32=148

2<2=148:2=74*

224.

225.

226.

227.

• Կարդա’լ բանաստեղծությունները, ընտրել մեկը
• Ընտրած բանաստեղծությունից դո’ւրս գրել անծանոթ բառերը, բառարանի օգնությամբ բացատրել
• Գրավոր վերլուծե’լ բանաստեղծությունը
• Մշուշոտ ձոր մասուր է թափվում: Այնքան շատ մասուր է թափվել, որ առուն դարձել է կարմիր գույնի և մասուրները աշխույժ շարժվում են բարի ու անուշ առվի մեջ: Նա մեծ ուժով կպնում է քարին և մեծ ուժով ցատկում դեն: Սիրելի կինը կուժը ձեռքին եկել է ջրի և առուն չի կարողանում լռել հմայնքից և շարունակում է մասուրները տանել առաջ:
• Համո Սահյանը շատ է սիրում նկարագրել բնություն և այս բանաստեղծության մեջ նա ևս նկարագրում է բնությունը (Առուն մասուր է տանում, Կարմիր սարսուռ է տանում,
• Ի~նչ էլ աշխույժ է): Բանաստեղծությամ մեջ Համո Սահյանը մարդը ներկայացվացնում է որպես առու և ասում է, թե որքան բարի և հասկանալի է: 

Համո Սահյան

* * *

Ժայռից մասուր է կաթում,
Կարմիր սարսուռ է կաթում,
Ձորում մշուշ է:

Առուն մասուր է տանում,
Կարմիր սարսուռ է տանում,
Ի~նչ էլ աշխույժ է:

Առուն բարի է այնպես,
Հասկանալի է այնպես,
Այնպես անուշ է:

Նա երկնչում է քարից,
Բայց երբ թռչում է քարից,
Ահռելի ուժ է:

Առուն ինչպես կլռի,
Սերս եկել է ջրի,
Ձեռքինը կուժ է:

Առուն մասուր է տանում,
Կարմիր սարսուռ է տանում,
Աշուն է, ուշ է:

1․ Խաղալիք, ընկեր, տուն, աղջիկ բառերը հոլովի´ր:

Ուղղական (ո՞վ, ի՞նչ)-խաղալիք

Սեռական (ո՞ւմ, ինչի՞)-խաղալիքի

Տրական (ո՞ւմ, ինչի՞ն)-խաղալիքին

Բացառական (ումի՞ց, ինչի՞ց)-խաղալիքից

Գործիական (ումո՞վ, ինչո՞վ)-խաղալիքով

Ներգոյական (ո՞ւմ մեջ, ինչո՞ւմ, ինչի՞ մեջ)-խաղալիքի մեջ,

2. Տրված բառազույգերի բաղադրիչները տեղափոխելով՝ ստացի՛ր նոր բարդ բառեր: Տրված և ստացված բառերն արմատների միջոցով բացատրի՛ր:

Օրինակ՝

ամփոփաթերթ, ծաղկագիր — ամփոփագիր, ծաղկաթերթ:

Ծովասուն, ձեռնամարտ — ձեռնասուն , ծովամարդ

Բևեռախույզ, երկրամերձ — բևերամերձ , երկրախույզ

Ձկնակեր, մարդավաճառ — մարդակեր , ձկնաճառ

3. Ընդգծված բառակապակցությունները փոխարինի՛ր ածանցավոր բառերով:

Պոչ ունեցող մի կենդանի էր գալիս:

Պոչ ունեցող-պոչավոր

Չգիտեի, որ այդքան զորություն ունեցող հսկա ես:

զորություն ունեցող-զորավոր

Այդտեղ որսորդները երկու ոտք ունեցող զարմանալի կենդանի են տեսել:

երկու ոտք ունեցող-երկոտանի

Երկրորդ անգամ հայտնվողը նույն ձին չէր, սրա պոչը մի քիչ երկար էր, գույնն էլ՝ մի քիչ դեղին:

մի քիչ երկար էր-երկարոտ

մի քիչ դեղին-դեղնոտ

Իբրև հայր՝ խրատում էր ու համոզում, որ ներող լինի:

Իբրև հայր-հայրաբար

Որպես մտերիմ՝ հորդորում էր, որ մի օր էլ տանը մնա:

Որպես մտերիմ-մտերմաբար

Եղբոր նման օգնում է ու հետևում, որ վատ բան չանես:

Եղբոր նման-եղբայրաբար

Թշնամու նման եք խոսում:

Թշնամու նման-թշնամաբար

Հարցը իր (յուր) ձևով լուծեց ու գնաց:

Յուր-յուրովի

4․Փակագծերում տրվածներից ընտրեք ճիշտ տարբերակը:
Նվագել (ջութակի վրա, ջութակ), կռվել (թշնամու դեմ, հետ), վերաբերել (հարցին, հարցի մասին), վատ վերաբերվել (ընկերոջը, ընկերոջ հետ), անհանգստանալ (կատարվածով, կատարվածից), մասնակցել (մրցույթին, մրցույթում), հաղթել (մրցույթում, մրցույթին), կասկածել (ընկերոջը, ընկերոջ վրա), համաձայն լինել (առաջարկին, առաջարկի հետ):

5․ Տեքստը վերականգնի՛ր նախադասությունները վերադասավորելով:

Այդ քարայրներից ամենամեծը ենթադրաբար հարյուր խորանարդ մետր տարածություն է գրավում: Ռուս տիեզերագնացներն այդ մասին երբեք չեն նշում, և պարզ չէ` չե՞ն տեսել, թե՞ պարզապես «դրա մասին չի կարելի խոսել»: Դեռես 60-ական թվականների սկգբին աստղագետ Կ. Սագանը հայտնեց, որ Լուսնի մակերևույթին հսկայական  քարայրներ կան: Եթե Երկրին մոտեցած կամ Երկրի վրա իջած «թոչող ափսեները» հազարավոր մարդիկ տեսնում են, Լուսնի վրա իջած ՉԹՕ-ների մասին միայն աստղանավորդներն ու տիեզերագնացները կարող են վկայել: Ինչ վերաբերում է ամերիկացիներին, մամուլն այնքան է գրել, որ դժվար է որոշել, թե ո՛րն է ճշմարտությունը: Այնտեղ կյանքի համար բարենպաստ պայմաններ կարող եե լինել: Լուսնի հետ կապված առեղծվածները բազմաթիվ են:

Դեռես 60-ական թվականների սկգբին աստղագետ Կ. Սագանը (ենթակա) հայտնեց (ստորոգյալ), որ Լուսնի մակերևույթին հսկայական  քարայրներ (ենթակա) կան (ստորոգյալ): Այդ քարայրներից ամենամեծը (ենթակա) ենթադրաբար հարյուր խորանարդ մետր տարածություն է գրավում (ստորոգյալ): Այնտեղ կյանքի համար բարենպաստ պայմաններ (ենթակա) կարող են լինել (ստորոգյալ): Լուսնի հետ կապված առեղծվածները (ենթակա) բազմաթիվ են (ստորոգյալ): Եթե Երկրին մոտեցած կամ Երկրի վրա իջած «թռչող ափսեները» հազարավոր մարդիկ տեսնում են, Լուսնի վրա իջած ՉԹՕ-ների մասին միայն աստղանավորդներն ու տիեզերագնացները կարող են վկայել: Ինչ վերաբերում է ամերիկացիներին, մամուլն այնքան է գրել, որ դժվար է որոշել, թե ո՛րն է ճշմարտությունը:

Սովորել՝ Մոլեկուլ։Քիմիական բանաձև թեման։

Էջ 66-70

Պատասխանել հարցերին

1.Սահմանե՛ք քիմիական բանաձև հասկացությունը։

Քիմիական բանաձևը նյութի բաղադրության պայմանական գրառումն է քիմիական տարրերի նշանների և ինդեքսների միջոցով:

2.Ի՞նչ է ինդեքսը,և ե՞րբ է այն օգտագործվում։

Թիվը, որը բանաձևում գրվում է քիմիական նշանից ներքև և աջ(Cl2), անվանվում է ինդեքս (երբ ինդեքսը հավասար է 1-ի, այդ դեպքում չի գրվում):

3.Ի՞նչ տեղեկություն է 《հաղորդում》քիմիական բանաձևը նյութի վերաբերյալ։
Քիմիական բանաձևը ցույց է տալիս.

ա) նյութի անվանումը,
բ) այդ նյութի մեկ մոլեկուլը,
գ) նյութի որակական բաղադրությունը- ո՞ր տարրերի ատոմներից է կազմված տվյալ նյութը,
դ) նյութի քանակական բաղադրությունը-ի՞նչ զանգվածային հարաբերությամբ են տարրերը միացած:

4.Լրացրե՛ք բաց թողած բառը:

Մոլեկուլը նյութի այն ամենափոքր մասնիկն է,որը պահպանում է տվյալ նյութի հիմնական քիմիական հատկությունները։

5.Կարդացե՛ք քիմիական բանաձևերն ու շարադրե՛ք դրանցից ստացված տեղեկությունները.

ա) CuO-1-Պղինձ(Կուպրում) և 1 -Թթվածին
բ)NaOH- 1-Նատրիում, 1-Թթվածին, 1-Ջրածին
գ) LIH-1-Լիթիում, 1-Ջրածին
դ)SiO2— 1-Սիլիթիում, 2-Թթվածին

6.Գրե՛ք նյութերի քիմիական բանաձևերը ,եթե հայտնի է , որ դրաց բաղադրության մեջ առկա են.

ա) կալիումի երկու ատոմ և ծծմբի մեկ ատոմ -Ca2S
բ)ածխածնի ու թթվածնի մեկական ատոմ-CO

Լրացուցիչ աշխատանք

Աշնան մեղեդի

Աշուն է, անձրև… Ստվերներն անձև
Դողում են դանդաղ… Պաղ, միապաղաղ
Անձրև՜ ու անձրև …
Սիրտըս տանջում Է ինչ-որ անուրախ
Անհանգստություն…
Սպասիր, լսիր, ես չեմ կամենում
Անցած լույսերից, անցած հույզերից
Տառապել կրկին.
Նայիր, ա՜խ, նայիր, ցավում է նորից
Իմ հիվանդ հոգին…
Անձրև է, աշուն… Ինչո՞ւ ես հիշում,
Հեռացած ընկեր, մոռացած ընկեր,
Ինչո՞ւ ես հիշում.
Դու այնտեղ էիր, այն աղմկահեր
Կյանքի մշուշում…
Դու կյա՛նքն ես տեսել, դու կյա՛նքն ես հիշում —
Ոսկե տեսիլնե՜ր, անուրջների լո՜ւյս…
Ես ցուրտ մշուշում.
Իմ հոգու համար չկա արշալույս —
Անձրև՜ է, աշո՜ւն…

Առաջադրանքներ

Շատ վարժ կարդալ սովորիր բանաստեղծությունը։

1․ Բանաստեղծությունից առանձնացրո՛ւ․

ա․ բնության նկարագրությունները

Աշուն է, անձրև,

Անձրև՜ ու անձրև …
Անձրև է, աշուն…

Ես ցուրտ մշուշում.

Սիրտըս տանջում Է ինչ-որ անուրախ
Անհանգստություն…

բ․ հերոսի տրամադրությունը, զգացողությունը

2․ Գտի՛ր այն պատկերը, որի մեջ, քո կարծիքով, խտացված է հերոսի հոգեվիճակը։

Անցած լույսերից, անցած հույզերից
Տառապել կրկին.

3 Բնութագրի՛ր քնարական հերոսին (ստեղծագործության հերոսին)։

անուրախ անհանգստացած

4․ Անծանոթ բառերը դո՛ւրս գրիր և բառարանի օգնությամբ բացատրի՛ր։

Եզակի թիվ հոգնակի թիվ

Առաջին դեմք ես, ինքս մենք, ինքներս

Երկրորդ դեմք դու, ինքդ դուք, ինքներդ

Երրորդ դեմք նա, ինքը նրանք, իրենք

	Ե զ ա կ ի  թիվ			Հ ո գ ն ա կ ի թիվ
	Առաջին դեմք	Երկրորդ դեմք	Երրորդ դեմք	Առաջին դեմք	Երկրորդ դեմք	Երրորդ դեմք
Ուղղ.	ես, ինքս	դու, ինքդ	նա, ինքը	մենք, ինքներս	դուք, ինքներդ	նրանք, իրենք
Սեռ.	իմ	քո	նրա, իր	մեր	ձեր	նրանց, իրենց
Տր.	ինձ	քեզ	նրան, իրեն	մեզ	ձեզ	նրանց, իրենց
Հայց.	ինձ	քեզ	նրան, իրեն	մեզ	ձեզ	նրանց, իրենց
Բաց.	ինձնից, ինձանից	քեզնից, քեզանից	նրանից, իրենից	մեզնից, մեզանից	ձեզնից, ձեզանից	նրանցից, իրենցից
Գործ.	ինձնով, ինձանով	քեզնով, քեզանով	նրանով, իրենով	մեզնով, մեզանով	ձեզնով, ձեզանով	նրանցով, իրենցով
Ներգ	ինձնում, ինձանում	քեզնում, քեզանում	նրանում, իրենում	մեզնում, մեզանում	ձեզնում, ձեզանում	նրանցում, իրենցում

Տեքստից դո՛ւրս գրիր անձնական դերանունները՝ գրելով դեմքը, թիվը, հոլովը։

Ավ․ Իսահակյան «Եղնիկը»

— «Մի անգամ իմ բարեկամ մի որսորդ մեր հանդի անտառուտ սարերից մի եղնիկ նվեր բերեց երեխաներիս համար»:

— Այսպես սկսեց ընկերս աշնանային մի երեկո, երբ նստած միասին նրա պատշգամբում, հիացած նայում էինք հեքիաթական վերջալույսով վարվռուն սարերին, որոնց վրա մակաղած հոտերի նման մեղմորեն հանգչում էին ոսկեգեղմ անտառները:

— «Այդ մի մատաղ ու խարտյաշ եղնիկ էր, խորունկ, սև ու ջինջ աչքերով, որ ծածկվում էին երկայն, նուրբ թարթիչների տակ:

— Կամաց-կամաց մեր վրա սովորեց նա. էլ չէր փախչում, չէր վախենում մեզնից. մանավանդ շա՜տ մտերմացել էր երեխաներիս հետ. նրանց հետ միասին վազվզում էր պարտեզում, նրանց հետ ճաշում էր, նրանց հետ քնում:

— Մի բան ինձ շատ էր զարմացնում: Եղնիկը թեև այնպես ընտելացել էր մեզ, սովորել էր մեր տանն ու դռանը, բայց մեկ-մեկ մեզնից թաքուն բարձրանում էր այս պատշգամբը և ուշագրավ, լռիկ նայում էր հեռու` անտառներով փաթաթված սարերին. ականջները լարած խորասույզ լսում էր անտառների խուլ ու անդուլ շառաչը, որ երբեմն ուժեղանում էր, երբեմն բարականում` նայելով հովերի թափին: Նայում էր նա այնպե՜ս անթարթ և այնպե՜ս ինքնամոռաց, որ երբ պատահում էր բարձրանում էի պատշգամբը, ինձ բավական միջոց չէր նկատում և երբ հանկարծ ուշքի էր գալիս` նետի պես ծլկվում էր մոտիցս…

— Արդյոք գիտե՞ր նա, որ ինքը ղողանջուն անտառների ազատ երեխան է եղել, որ մայրը այնտեղ է կաթ տվել իրեն, որ այնտեղ է իր հայրը եղջյուրները խփել կաղնիներին: Արդյոք, գիտե՞ր, որ այդ խուլ շառաչը անուշ-անուշ օրորել է իրեն առաջին անգամ, և ո՞վ գիտե, գուցե, երազներ է բերել իրեն, սիրուն երազներ…

— Խե՜ղճ եղնիկ… Կարոտ` իր սիրած գուրգուրող անտառներից և զանգակ աղբյուրներից, իր խարտյաշ մորից և շնկշնկան հովերի հետ վազող ընկերներից` հիմա տանջվում, տառապում է մեզ մոտ, մտածում էի ես: Եվ այնպես սրտանց ցավակցում էի նրան… Չէ՞ որ նա էլ մեզ պես մտածող և զգայուն հոգի ունի:

— Ես շատ էի հարգում նրան, խնդրեմ չծիծաղես վրաս, այո՛, այնքան, որ երբ նա բարձրանում էր պատշգամբը, հեռացնում էի երեխաներիս, և թողնում էինք նրան մենակ իր ապրումների հետ…

— Երբ գրկում էի նրան, այդ նազելի էակին, և նայում էի լեռնային աղբյուրների նման վճիտ աչուկների մեջ` տեսնում էի այնտեղ մի թախծալի, երազուն կարոտ…

— Մի գիշեր,- մի քամի գիշեր էր,- սարերից անսանձ փչում էր քամին, դուռն ու պատուհանները ծեծում ու ծեծկում: Պարզ լսվում էր, որ այնտեղ, անտառում, դարավոր կաղնիներն ու վայրի ընկուզենիները ճակատում էին հողմի դեմ` աղմկում և գոռում: Եվ քամին բերում էր անընդհատ անտառի այդ լիակուրծք խշշոցն ու մռունչը, ու թվում էր թե` հենց մեր դռան առջև է աղմկահույզ, հողմածեծ անտառը:

— Երեխաներս վախից կուչ էին եկել. մինչդեռ եղնիկը դողում էր մի խենթ սարսուռով: Աչքերը կայծակին էին տալիս: Անթարթ, ամբողջովին լսելիք դառած` ականջ էր դնում նա անտառի հուժկու շառաչին, որ խոսում էր նրա հետ մայրենի լեզվով:

— Անտառը կանչում է նրան, ընկերների ազատ վազքն է տեսնում նա մթին թավուտների մացառուտ ժայռերն ի վեր,- մտածում էի ես:

— Մի փոքր հետո ավելի սաստկացավ քամին` փոթորիկ դառնալու չափ. մեկ էլ աղմուկով բացվեցին լուսամուտի փեղկերը, և մի ուժգին շառաչ միանգամից ներս խուժեց: Եղնիկը հանկարծակի մի ոստումով ցատկեց լուսամուտի գոգը` աչքերը սուզելով շառաչուն խավարի մեջ: Ես իսկույն վրա վազեցի բռնելու նրան, սակայն նա մի ակնթարթի մեջ թռավ լուսամուտից պարտեզը և ծածկվեց խավարների մեջ…

— Դե՛հ, հիմա՛ գնա ու գտիր նրան իր հայրենի անծայր անտառներում…»:

իմ

մեր

նրա 

նա

նրանց 

մեզ

իր

նրան

ես

ինձ

Ես կարծում եմ, որ այդ բառը խախաղությունն է։Անսահման սիրում եմ խաղաղությունը ։ Ուզում եմ տեսնել ամեն ինչ խաղաղված խաղաղված`մարդկանց,աշխարհին,նույնիսկ երկնքին։Այնպես եմ ուզում,աշխարհը տեսնել խաղաղված,էլ որ չլինեն պատերազմները,վերանան չարիքներն ու աղետները։Ու այս ամենը կախված է ի բանից՝ Խաղաղություն։

Երբ ես հինգ տարեկան էի ու պետք է արդեն պատրաստվեի դպրոց գնալուն։Մայրս լսելով Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիրի մասին,որոշեց որ ես պետք է սովորեմ հենց այդ դպրոցում։Հիշում եմ երբ առաջին անգամ մտա դպրոց,ես չգիտեի,թե ուր եմ եկել,ինչ պիտի անեմ,ինձ համար մի ուրիշ աշխարհ էր։Սակայն հետո հասկացա, որ մենք շատ ճիշտ ընտրություն ենք կատարել,որ ես սովորում եմ ապահով ու օրինակելի դպրոցում։Ես հպարտ եմ, որ սեբաստացի եմ,որովհետև ոչ միայն սովորում եմ,այլև ապրում եմ իմ ընտանիքում։Այստեղ ապրում ենք մեկս մյուսով, կիսում մեր ուրախությունն ու տխրությունը միասին։

Եկե՛ք վերհիշենք

Խոսքում գոյական, ածական, թվական անունները չկրկնելու համար հաճախ դրանք փոխարինվում են անվան դեր կատարող բառերով, այսինքն՝ դերանուններով։ Այլ կերպ ասած՝ դերանուն են կոչվում այն բառերը, որոնք մատնացույց են անում առարկա, հատկանիշ, քանակ կամ որակ՝ առանց դրանք անվանելու։ Դերանունները հանդես են գալիս իրենց ութ տեսակներով, դրանք են` անձնական, ցուցական, փոխադարձ, հարցական, հարաբերական, անորոշ, որոշյալ և ժխտական:

Անձնական դերանունները մատնացույց են անում խոսող, խոսակից կամ մի երրորդ անձ` առանց դրանց անվանելու։

Անձնական դերանուններն են՝ ես, ինքս, մենք, ինքներս, դու, ինքդ, դուք, ինքներդ, նա, ինքը, նրանք, իրենք:

Առաջադրանքներ

1.Տրված դերանուններով (սեռական հոլով) նախադասություններ կազմի՛ր և լրացրո՛ւ նախադասությունը:

Իմ, քո, նրա, իր, մեր, ձեր:
Սեռական հոլովը ցույց է տալիս այն անձը կամ առարկան,…:

Իմ քույրիկը շատ գեղեցիկ է։

Քեզ համար նոր հեծանիվ եմ գնել։

Նրա համար ծաղիկներ եմ հավաքել։

իր մեջ յուրահատուկ մի բան կա։

մեր գործընկերությունը արդեն 10 տարեկան է։

Ձեր զգեստները շատ գեղեցիկ են։

2. Ընդգծված գոյականները և հարցական դերանունները փոխարինի՛ր ես, դու, մենք, դուք դերանունների համապատասխան ձևերով :

Եղբոր խաղալիքն էր ջարդել:

Իմ խաղալիքն էր ջարդել:

Քո խաղալիքն էր ջարդել:

Մեր խաղալիքն էր ջարդել:

Ձեր խաղալիքն էր ջարդել:

Ընկերոջ ճառելն առաջին անգամ էր տեսնում:

Իմ ճառելն առաջին անգամ էր տեսնում:

Քո ճառելն առաջին անգամ էր տեսնում:

Մեր ճառելն առաջին անգամ էր տեսնում:

Ձեր ճառելն առաջին անգամ էր տեսնում:
Հանուն ընկերոջ ամբողջ ամառը մնաց շոգ քաղաքում:

Հանուն ինձ ամբողջ ամառը մնաց շոգ քաղաքում:

Հանուն քեզ ամբողջ ամառը մնաց շոգ քաղաքում:

Հանուն մեզ ամբողջ ամառը մնաց շոգ քաղաքում:

Հանուն ձեզ ամբողջ ամառը մնաց շոգ քաղաքում:
Ո՞ւմ պարտեզն է օր օրի կանաչում ու գեղեցկանում:

Ի՞մ պարտեզն է օր օրի կանաչում ու գեղեցկանում

Քո՞ պարտեզն է օր օրի կանաչում ու գեղեցկանում

Մե՞ր պարտեզն է օր օրի կանաչում ու գեղեցկանում

Ձե՞ր պարտեզն է օր օրի կանաչում ու գեղեցկանում

Հանձնաժողովն ո՞ւմ տվեց մրցանակը:

3.Դերանունների տրված զույգերի մեջ առանձնացրո՛ւ տրական հոլովով դրվածները: Խմբավորի՛ր բառազույգերի մյուս անդամները և դրանք անվանի՛ր:

Իմ, ինձ, ինձնով, ինձնից, իմ մեջ:

քո, քեզ, քեզնով, քեզնից, քեզ մեջ:

նրա, նրան, նրանցով, նրանցից, նրա մեջ:

իր, իրեն, իրենցով, իրենցից, իր մեջ:

մեր, մեզ, մեզնով, մեզնից, մեզ մեջ:

ձեր, ձեզ, ձեզնով, ձեզնից, քեզ մեջ:

4.Հոլովման աղյուսակում գրի՛ր տրված դերաննուների համապատասխան ձևերը և պատասխանի՛ր հարցերին:

Ես, դու, նա, ինքը, մենք, դուք, նրանք, ո՞վ:

Ուղղական (ո՞վ)-Ես, դու, նա, ինքը, մենք, դուք, նրանք, ով
Սեռական (ո՞ւմ)- Իմ, քո, նրա, իրա, մեր, ձեր, , նրանց, ում
Տրական (ո՞ւմ)- Ինձ, քեզ, նրան, մեզ, ձեզ, նրանց, ում
Բացառական(ումի՞ց)- ինձնից, քեզնից, նրանից, մեզնից, ձեզնից, նրանցից, ումից
Գործիական (ումո՞վ)- Ինձնով, քեզնով, նրանով, մեզնով, ձեզնով, նրանցով, ումով
Ներգոյական (ո՞ւմ մեջ) —Իմ մեջ, քո մեջ, նրանում, մեր մեջ, ձեր մեջ, ձեր մեջ, նրանց մեջ, ում մեջ

• Ի՞նչ եք հասկանում ասելով ՝ ինքնիշխան պետություն։

Ինքնիշխան է այն պետությունը, որն ունի հստակ սահմանված տարածք, որի վրա իրականացնում է ներքին և արտաքին ինքնիշխանություն։

• Նկարագրե՛լ տարածքային կառուցվածքի ձևերից մեկը։

Ունիտար, Դաշնային, Համադաշնություն

Համադաշնությունը անկախ պետությունների միավորումն է, որոշակի գործողություններ համաձայնեցնելու և իրականացնելու նպատակով։

• Ի՞նչ  են  բնակչությունը    և  բնակչության բնական շարժը։Նշե՛ք բնակչության վերարտադրության տիպերը։

Բնակչությունը որոշակի տարածքում մշտական բնակություն հաստատած մարդկանց ամբողջությունն է։

• Ի՞նչ է ցույց տալիս բնակչության խտության ցուցանիշը։

Բնակչության խտությունը տարածքի բնակեցվածության աստիճանն արտահայտող ցուցանիշն է, որը հաշվում են բնակչության թվի և տարածքի հարաբերությամբ։

• Ի՞նչ է բնակչության միգրացիան և որո՞նք են դրա տեսակները ՝ըստ տարածքի ընդգրկման։

Միգրացիան բնակչության, մարդկանց տեղաշարժն է՝ կապված մշտական կամ ժամանակավոր բնակավայրը փոխելու հետ։ Միգրացիայի տեսակները լինում են ներքին և արտաքին:

• Թվարկե՜ք միգրացիայի տեսակները,ըստ դրդապատճառների։ Բերե՜լ օրինակներ։

Միգրացիայի տեսակները ըստ դրդապատճառների՝ տնտեսական, քաղաքական, կրոնական, ընտանեկան-կենցաղային, բնական։

• Թվարկե՛ք․ Երեք խառնածին ռասաները ՝————Մետիս——Մուլադ——Սամբո
• Երեք  ազգային  կրոններ՝——Բուդայականություն,Քրիստոնեություն,—Մահմեդականություն——————
• Չորս լեզվաընտանիք ՝——Հնդեվորպական,——————

• Որո՞նք են քաղաքների բնակչության աճի երեք հիմնական ուղղությունները։

Մեխանիկական,բնական,վերարտադրություն։

• Ո՞ր պետությունում է ուրբանիզացման մակարդակը կազմում 100%. (0.5 միավոր)
• ա. Սինգապուր                գ. Ռուսաստան բ. ԱՄՆ                               դ. Հայաստան

• Ընդգծել միապետությունները. (1 միավոր) Սաուդյան Արաբիա, Օման, Հայաստան, Ֆրանսիա, Իսպանիա, ԱՄՆ, Ճապոնիա, Թուրքիա, Վրաստան, Մեծ Բրիտանիա

• Ներկայացնե՜լ հողային ռեսուրսների տեղաբաշխման առանձնահատկությունները։

136.

ա) 2x + 2y=2(x+y)
բ) 6a – 3=3(2a-1)
գ) ax – ab=a(x-b)
դ) 2a + 6ab=2a(1+3b)
ե) a2 + a= a(a+1)
զ) 3×3 – xy2=x(3×2-y2)
է) ax + bx + cx=x(a+b+c)
ը) 5a3+10a2+ 15a=5a(a2+2a+3)]

137.

ա) 2x4x2

բ)4x+24

138.

ա) 2a + 4b=2(a+2b)
բ) ba – b=b(a-1)
գ) 6x – 2=2(3x-1)
դ) yx + 2y=y(x+2)
ե) 3a − 12b=3(a-4b)
զ) 7x − 28xy=7x(1-4y

183.1+2=3

15-3=17

12 : 3 = 4

4 + 1 = 5

5 + 1 = 6

Պատ. ՝ AB = 4 սմ, AC = 5 սմ, BC = 6 սմ

184.

Վ․Ի․Լուկաշիկի խնդրագրքի 113-123 էջ

Խնդիր 113․

v= 36կմ/ժ

———— v= 36կմ/ժ=36

V (մ/վ)

Խնդիր 114.

V1=7,9 km.v

V2=11,2km/v

V3=16,7 km,v

Դերանուն

Խոսքում գոյական, ածական, թվական անունները չկրկնելու համար հաճախ դրանք փոխարինվում են անվան դեր կատարող բառերով, այսինքն՝ դերանուններով։ Այլ կերպ ասած՝ դերանուն են կոչվում այն բառերը, որոնք մատնացույց են անում առարկա, հատկանիշ, քանակ կամ որակ՝ առանց դրանք անվանելու։ Դերանունները հանդես են գալիս իրենց ութ տեսակներով, դրանք են` անձնական, ցուցական, փոխադարձ, հարցական, հարաբերական, անորոշ, որոշյալ և ժխտական:

Առաջադրանքներ

1. Փակագծում տրված գոյականներն ու բայերը համաձայնեցրո՛ւ ընդգծված դերանունների հետ:

Ոչ ոք չիմացավ, թե որտեղի՛ց  հայտնվեց:

Ոչ մեկը չփորձեց հակաճառել, նա այնքա˜ն բարկացած էր:

Բոլոր ճանապարհորդներին մի տեղ տարան :

Բոլորը հրավիրվել էին կիրակի օրվա հավաքին:

Կարծես թե ամբողջ քաղաքը հրապարակ լցվելց:

Ամբողջը դառցավ կրակի բաժին:

2. Փորձի՛ր պատասխանել:

ա) ով ե՛րբ է ասում «ես»,

Երբ,դիմում ենք մեզ

բ) ով ո՛ւմ է ասում «դու»,

Երբ դիմում ենք դիմացինին

գ) ո՛ւմ մասին է ասում «նա»:

Երբ,մարդ գտնվում է մեզանից հեռու կամ օտար երկրում

3. Հարցերին պատասխանի՛ր:

Ո՞ր առարկային ենք ասում «սա», որին՝ «դա», որին՝  «նա»:

Սա-ասում ենք անշունչ առարկաներին։

Դա-ասում ենք անշունչ առարկաներին,երբ նկանի ունենք ինչ որ մի իրի։

Նա-ասում ենք շնչավոր առարկաներին,մարդկանց։

Ո՞ր բաժակի մասին ենք ասում՝ «այս բաժակը», որի մասին՝ «այդ բաժակը», որի մասին՝ «այն բաժակը»:

<<այս բաժակը>>-Երբ բաժակը մեր ձեռքում է,կամ մեզ մոտ է գտնվում։

<<այդ բաժակը>>-Երբ բաժակը մեզնից հեռու է գտնվում կամ գտնվում է ղոսակցի ձեռքում։

<<այն բաժակը>>-Երբ հիշում ենք տվյալ բաժակի մասին։

4. Գտի՛ր տրված բառերի բոլոր նմանությունները (ձևի, իմաստի):

ա) Ես, սա, այս:

բ) Դու, դա, այդ:

գ) Նա, այն:

5. Կետերի փոխարեն գրի՛ր փակագծում տրված մենք անձնական դերանվան համապատասխան ձևերը:

Մեր քաղաքում հիմա շատ բան է փոխվել:
Երկար ժամանակ նա պատմում էր, թե որտե՛ղ է եղել և ինչե՛ր է տեսել:

Հիմա նա մեզանից հեռու է հազարավոր կիլոմետրերով:
Գրում է, թե նա է ապրում ու նա սպասելով է անցկացնում ժամանակը:
Մի  քանի տարի մեր տանը ապրեց:
Տատս մեզնից բողոքում է, բայց առանց մեզ էլ չի դիմանում:

6. Հարցական դերանունները փոխարինի՛ր ես, դու, նա, ինքը, մենք, դուք, նրանք անձնական դերանունների համապատասխան ձևերով:

Ո՞վ եկավ:

Ես եկա,նա եկավ,դու եկար,մենք եկանք,ինքը եկավ,դուք եկաք,նրանք եկան

Ո՞ւմ  պայուսակը:

Իմ պայուսակը,քո պայուսակը,նրա պայուսակը,մեր մայուսակը,իրանց պայուսակը,ձեր պայուսակը,նրանց պայուսակը

Մոտենալ ո՞ւմ :

Մոտենալ ինձ,մոտենալ քեզ,մոտենալ նրան,մոտենալ մեզ,մոտենալ իրեն,մոտենալ ձեզ,մոտենալ նրանց

Հեռանալ ումի՞ց:

Հեռանալ ինձանից,հեռանալ քեզանից,հեռանալ նրանից,հեռանալ մեզանից,հեռանալ իրենից,հեռանալ դեզանից,հեռանալ նրանցից

Հիանալ ումո՞վ:

Հիանալ ինձանով,հիանալ քեզանով,հիանալ նրանով,հիանալ մեզանով,հիանալ իրանով,հիանալ ձեզանով,հիանալ նրանցով։

1.Ներկայացնել մերկասերմերի ընթհանուր բնութագիրը։

Հաճախ այս բույսերն աճում են այլ բուսատեսակների կողքին, օրինակ՝ այնպիսի բիոմներում, ինչպիսին է տայգան։ Մերկասերմերի փայտը ներառվում է «փափուկ» տեսակի մեջ։ Տրիասի և յուրայի դարաշրջանում որոշ մերկասերմ բույսեր աստիճանաբար ձեռք են բերել ծաղկավոր բույսերին բնորոշ բոլոր կարևոր հատկանիշները՝ սերմնարան, սպի, կրկնակի բեղմնավորում և այլն, իսկ ավելի ուշ վերափոխվել են (ասեղնատերևների հետ միասին) բուսական աշխարհի գերիշխող խմբի^[1]։

2.Ներկայացնել մերկասերների կառուցվածքը։

Մերկասերմերը բացառապես ցամաքային, մշտադալար, հազվադեպ տերևաթափ ծառեր են, թփեր կամ լիանաներ: Ունեն արմատներ, բուն, ցողուններ, և տերևներ, բազմանում և տարածվում են սերմերի միջոցով: Ի տարբերություն սպորների` սերմերն ունեն սննդանյութերի պաշար, իսկ ապագա բույսի սաղմը, որը գտնվում է սերմի ներսում, լավ պաշտպանված է արտաքին անբարենպաստ պայմաններից: Մերկասերմ բույսերի սերմերը բաց նստած են իգական կոների թեփուկների մակերևույթին։ Ժամանակակից մերկասերմերի մեծամասնությունը մշտադալար փշատերև տեսակներ են` ծառեր, հազվադեպ՝ թփեր: Տերևները փշանման կամ թեփուկանման են: Փշատերևայինների բնափայտի մեջ բացակայում են իսկական անոթները: Դա է պատճառը, որ ջուրը չի կարող շարժվել մեծ արագությամμ, ինչպես ծաղկավոր բույսերում: Ջրի գոլորշիացումը փոքր ացնելու համար տերևները վերածվել են փշերի:

3.Ներկայացնել մերկասերի բազմացումը։

Մերկասերմերին բնորոշ է մասնագիտացված սեռական բազմացումը: Սերմնավոր բույսերն, ի տարբերություն սպորավորների, բազմանում են ոչ թե սեռական և անսեռ սերունդների հերթագայությամբ, այլ հիմնականում սեռական ճանապարհով: Մերկասերմ բույսերը ունեն կատարյալ և տարբերակված սեռական օրգաններ՝ կոներ: Տարբերում ենք իգական և արականեր կոներ: Արական կոներում հասունանում են փոշեհատիկները, որոնցում զարգանում են 

 գամետները՝ սպերմիումները: Իգական կոներում զարգանում են իգականը գամետները՝ սերմնաբողբոջները:

4.Համացանցում կատարել ուսումնասիրություններ և բացատրել մերկասերմերի դերը բնության մեջ և մարդու կյանքում։

• Տվե՛ք հարաբերական ատոմային զանգվածի սահմանումը:

Հարաբերական ատոմային զանգվածը ցույց է տալիս, թե այդ տարրի
մեկ ատոմի զանգվածը քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը (զ.ա.մ.):
Հարաբերական ատոմային զանգվածը հաշվելու համար, պետք է տվյալ տարրի ատոմի զանգվածը բաժանել զ.ա.մ.-ի:

• Մեկնաբանե՛ք Ar (ֆտոր) = 19 հավասարությունը՝ զ.ա.մ. գաղափարն օգտագործելով:

Ar (ֆտոր) = 19 հասկացությունը նշանակում է, որ ֆտորի հարաբերական ատոմային զանգվածը հավասար է 19-ի: Դա հաշվելու համար ֆտորի ատոմի զանգվածը բաժանած է զ.ա.մ.-ի:

• Հաշվե՛ք այդ երեք տարրերից յուրաքանչյուրի ատոմի իրական զանգվածը՝ m0-ն:

ա) Ar (բորը) = 11
m0 (բորը) = 11 • 1,66 • 10–27 կգ = 1,866 • 10–26 կգ

բ) Ar (ցինկ) = 65
m0 (ցինկ) = 65 • 1,66 • 10–27 կգ = 1,079 • 10–25 կգ

գ) Ar (պղինձ) = 64
m0 (պղինձ) = 64 • 1,66 • 10–27 կգ = 1,0624 • 10–25 կգ

• Նեոնի ատոմի զանգվածն է` m0(Ne) = 3,32 • 10-23 կգ է: Հաշվե՛ք նեոն տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը:

m0 (Ne) = 3,32 • 10-23 կգ
Ar (Ne) = 3,32 • 10-23 / 1,66 • 10–27 կգ = 20

• Հաստատե՛ք հետևյալ պնդումների ճշմարտացիությունը քիմիական տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածների վերաբերյալ.

ա) ցույց է տալիս, թե տվյալ տարրի ատոմի զանգվածը քանի անգամ է մեծ ածխածնի ատոմի զանգվածից
բ) չափողականություն չունեցող մեծություն է
գ) արտահայտվում է զանգվածի ատոմային միավորով
դ) ցույց է տալիս, թե տվյալ տարրի ատոմի զանգվածը քանի անգամ է մեծ ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12 մասից
ե) ճիշտ արժեքները տրված են պարբերական համակարգում
զ) պարբերական համակարգում տրված են մինչև ամբողջ թիվ կլորացված արժեքները

Արշակ Երկրորդ, Պապ թագավոր 

	Արշակ Երկրորդ	Պապ թագավոր	Եզրակացություն
Կառավարման թվականները	350 — 368	368 — 374	Արշակ երկրորդ
Ներքին քաղաքականությունը	Ներքին քաղաքականության հարցերում Արշակն աշխատում է առաջին հերթին համախմբել պառակտված ավատատիրական շրջանը՝ պաշտոններ տալով և սիրաշահելով իր հոր օրոք՝ արքունիքից դժգոհ և պաշտոններից հեռացած նախարարներին։ Նա պաշտոնի է կանչում Տայքի և Սպերի Մամիկոնյաններին, որոնք իր դայակներն էին եղել. Վասակ Մամիկոնյանին նշանակում է զորքի սպարապետ, իսկ նրա ավագ եղբորը՝ Վարդանին, նահապետ։ Գնունյաց նախարարական տանն է հանձնում հազարապետությունը։ Արքունիքի մյուս կարևոր պաշտոններում ևս նշանակում է աչքի ընկնող նախարարների։ Արշակին հաջողվում է կարճ ժամանակամիջոցում համախմբել գրեթե բոլոր դժգոհ իշխաններին։	Նա փորձում է Մեծ Հայքից հեռացնել Տերենտիոսի ղեկավարությամբ գործող հռոմեական կայազորը, քանի որ վերջինս շատ էր խառնվում Պապի պետական գործերին[3]։ Պապը գաղտնի բանակցություններ է սկսում Շապուհ Երկարակյացի հետ, սակայն Տերենտիոսը իմանում է նրանց գաղտնի կապի մասին և հայտնում Հռոմի կայսր Վաղեսին, որը բանակցելու պատրվակով Պապին հրավիրում է Տարսոն և փորձում հսկողության տակ առնել։ Պապը իր 300 թիկնապահների հետ միասին կարողանում է փախչել և վերադառնալ Մեծ Հայք։ 374 թվականին Մեծ Հայքում գործող հռոմեական կայազորի ղեկավարը փոխվում է և Տարանտիոսին փոխարինում է Տրայանոսը, որը կարողանում է շահել Պապի վստահությունը և նրան հրավիրելով խնջույքի՝ դավադրորեն թունավորում է[4][5][6]։	Պապ թագավոր
Արտաքին քաղաքականությունը	Արշակ թագավորի կառավարման սկզբում արտաքին խաղաղություն էր տիրում Բյուզանդիան և Պարսկաստանը զբաղված էին իրենց սահմանների անվտանգության ապահովմամբ։ Այս պատերազմների ավարտից հետո երկու կողմերն էլ զորքեր տեղակայեցին Միջագետքում և Հայաստանի սահմանում։ Արշակ թագավորը, վարելով հավասարակշռման քաղաքականություն, դաշն կնքեց և Բյուզանդիայի և Պարսկաստանի հետ։ Մինչ ռազմական գործողությունների սկսելը երկու կողմերի զորքերի միջև բախումներ տեղի ունեցան։ Երկու ուժերը ձգտում էին իրենց կողմը գրավել հայոց թագավորին, ով ուներ զգալի թվով զինական ուժ։ Ամիանոս Մարկելիանոս պատմիչը վկայում է, որ Շապուհը և Կոստանդիանոս կայսրը նամակագրություն են ունեցել։ Շապուհը ամեն կերպ ձգտել է համոզել և սպառնալ Կոստանդիանոսին, որպեսզի վերջինս հեռու մնա պատերազմական գործողություններից և իրեն զիջի Հայաստանն ու Միջագետքը։
Ժամանակագրություն
Ճակատամարի նկարագրություն

Առաջադրանք 1

1.Պայքար թագավորական իշխանության ամրապնդման համար: Արշակ Երկրորդ, Պապ թագավոր/Հայոց պատմություն դասագիրք 7-րդ դասարան, էջ 17-24/

2.Պապ թագավոր/գրավոր, ամենաքիչը երկու էջի սահմանում, օգտագործված գրականությունը ամենաքիչը չորս աղբյուրներից/

Նախաբան

• Գահակալման տարիները

Պապ թագավորի գահակալման տարիները 370-ից 374 թվականներն են:

•  Գահակալմանը նախորդող տարիները

Շապուհը 363 թ.-ին Մերուժան Արծնուն առաջարկում է աջակցել իրեն: Նա ուրանում է քրիստոնեությունը և ընդհունում զրադաշտություն: Նրանք գրավում են Անի բերդը, որտեղ գտնվում էին Արշակունի արքաների աճյունները և գանձերը: Իրենք գերեվարում են թագավորների ոսկոռները: Վասակ սպարապետը ջաղջախում է թշնամուն և ոսկորները վերաթաղում է Արագածի լանջի՝ Աղձք գյուղում: Շապուհ արքան նենգաբար Արշակին հրավիրում է Տիզբոն, իփր հարցերը կագավորելու, բայց Արշակի հետ մեկնած սպարապետ Վասակ Մամիկոնյանին սպանում են, իսկ Արշակին նետում Անհուշ բերթը, որտեղ նա մահանում է: Այդ ժամանակ պաշարման մեջ էր Արտագերս ամրոցը: Փառանձեմ թագուհին իր զորքով (11 հազար) դիմադրություն է ցույց տալիս: Սակայն Պարսիկներին հաջողվում է ներխուժել ամրոց և սպանել բոլորին, նաև Փառանձեմին: Այդ ժամանակ Մերուժան Արծնունին և Վահան Մամիկոնյանը ժողովրդին պատավորում էին ընդհունել մազդեսական կրոնը: Դավաճան Վահանին սպանում է նրա որդի Սամվելը: Պապը վերադառնում է հռոմեական զորքով և նստում հայոց գահին:

• Գահակալության շրջան

Պապի գահակալման ժամանակ Մուշեղը դառնում է սպարապետ 370-թվականին: Նրանք վերականգնում են հայոց երկրի սահմաննները դեպի՝ Ուրմիայից հարավ ընկած գանձակը, հյուսիսում Մեծ Հայքի և Վիրքի միջև ընկած կուր գետով: Մուշեղ Մամիկոնյանը մաքրում է երկիրը թշնամուց և լուծում իր հոր՝ Վասակ Սպարապետի և Արշակ արքայի վրեժը: Նա ձեռբակալում և մահապատժի է ենթարկում պարսից հրամանատարներին:

• Ձիրավի ճակատամարտ

Ձիրավի ճակատամարտը 371 թվականին: Հայոց զորքը (90 հազար) հռոմեական զորաջոկատի հետ ջաղջախում է պարսիկներին, սպանում դավաճան Մերուժանին: Ճակատամարտը Պապ թագավորը և Ներսես կաթողիկոսը հետևում էին Նպատ լեռից: Ներսես կաթողիկոսին հաջողվում է համոզել Պապ թագավորին, որ նա  չհանդիմանի Մուշեղին: (Պապ թագավորը հանդիմանել էր Մուշեղին, որովհետև նա մեծահոգաբար ազատ էր արձակել պարսիկ կանանց):

• Պապի բարեփոխումները

Պապ թագավորը և Մուշեղ սպարապետը հզորացնում են հայոց թագավորությունը: Պապը բարեփոխումներ է կատարում՝Հայոց բանակի թիվը նա մեծացնում է և դարձնում 100 հազարի, հոգեվորականների հարազատներին ստիպում է պետական և զինվորական ծառայություն կատարել, կրճատում է եկեղեցական տարածքները:

Այս բարեփոխումները դուր չի գալիս հռոմեական կայսերը: 374 թվականին հռոմեական կայսեր հրամանով խնջույքի ժամանակ սպանում են Պապ թագավորին:

Վերջաբան/ամփոփում ես քո բառերով /

3.Համեմատել Արշակ Երկրորդ և Պապ թագավորներին/15-20 նախադասությամբ/

Երկու թագավորներինն էլ սպանում են դավադրաբար՝

Արշակ II- Շապուհ արքան դավադրաբար հրավիրում է Տիզբուն և ձեռբակալում և նետում Անհուշ բերդ: Այնտեղ նա մահանում է

Պապ թագավոր- Հռոմեական կայսերը խնջույքի ժամանակ սպանել տալիս Պապ թագավորին:

Համացանց

Պապ թագավոր

https://www.youtube.com/watch?v=VVSJ2QzeAj0  Ֆիլմ <<Պապ թագավոր>>

http://grqaser.org/language/hy/պապ-թագավոր/   <<Պապ թագավոր>>Ստեփան Զորյան/ձայնագրություն/

Ստեփան Զորյան ,պատմական վեպ <<Պապ թագավոր>>

1.Երկրորդ հայտանիշ=Եթե մի եռանկյան կողմն ու նրան առընթեր երկու անկյունները համապատասխանաբար հավասար են մյուս եռանկյան կողմին և նրան առընթեր երկու անկյուններին, ապա այդ եռանկյունները հավասար են:

Երորդ=Եթե մի եռանկյան երեք կողմերը համապատասխանաբար հավասար են մյուս եռանկյան երեք կողմերին, ապա այդ եռանկյունները հավասար են:

2.Կից անկյուններից մեկը մյուսից մեծ է 40 աստիճանով։ Գտնել այդ անկյունները

Լուծում

x – 40 – x = 180⁰

2x = 220

x = 220 : 2

x = 110

180 – 110 = 70⁰

   

3.210:2=105

4.

151.

152.

153.

Աջադրանքների կատարում Գ․ Մխիթարյանի <<Ֆիզիկայից գիտելիքների ստւգման առաջադրանքներ մաս 1>>։ գրքից։ Էջ 17:

Տարբերակ 1
I. (1) ժամանակի ընթացքում մարմնի դիրքի փոփոխությունը մեկ այլ
մարմնի նկատմամբ անվանում են մեխանիկական շարժում։

Պատ․՝3

II. (2) Որ՞ շարժումն են անվանում հավասարաչափ: Այն շարժումը, որի դեպքում.

1. մարմինը ցանկացած հավասար ժամանակամիջոցներում անցնում է
   հավասար ճանապարհներ
2. մարմինը հավասար ժամանակամիջոցներում անցնում է հավասար
   ճանապարհներ
3. մարմինը շարժվում է այնպես, որ նրա հետագիծը ուղիղ գիծ է

Պատ՝ 1

III. (2) Շարժվող գնացքի վագոնում նստած ուղևորը է գտնվում դադարի վիճակում.

1. վագոնի 2. գետնի
2. վագոնում նստած մյուս ուղևորների 4. վագոնի անիվների։

Պատ՝ 1,3

t1

S1

• Ինչպե՞ս է շարժվում մարմինը, եթե նրա վրա այլ մարմիններ չեն ազդում:

Մարմինը կշարժվի հաստատուն արագությամբ,և կշարժվի ուղիղ գծով

• Ո՞ր երևույթն է կոչվում իներցիա:

Այլ մարմինների ազդեցության բացակայությամբ մարմնի դադարի կամ ուղղագիծ հավասարաչափ շարժ ման վիճակը պահպանելու երևույթը կոչվում է իներցիա

• Ինչու՞ որոշ կենդանիներ ջրից դուրս գալիս թափահարում են իրենց:

Որպեսզի ազատվեն իրենց վրայի ջրից,և չորանան։

• Ինչու՞ է վտանգավոր թռչել շարժվող ավտոբուսից:

• Բացատրեք` ինչպե՞ս են նկարում պատկերված մուրճի գլխիկը հագցնում կոթին:

Պետք է գլխիկը վերևում լինի,իսկ կոթը ներքևում,որ հարվածից գլխիկը խորանա կոթի մեջ, ու քանի որ գլխիկի անցքին ոչինչ չի խոչնդոտում,դրա համար հեշտությամբ կմտնի կոթը։

• Բացատրեք՝ ինչպե՞ս է հագուստն ազատվում փոշուց, երբ այն թափ են տալիս:

Ուժեղ հարվածից հագուստը ազատվում է փոշուց,որովհետև օդում խոչնդոտ չկա։

• Բացատրեք` ինչու՞ է բժշկական ջերմաչափում սնդիկի սյունն իջնում երբ այն թափ են տալիս:

Որովհետև ուժ ենք գործադրում ջերմաչափի վրա։

• Ինչու՞ որսորդական շնից փախչելիս աղվեսը հաճախ կտրուկ փոխում է շարժման ուղղությունը:

• Անշարժ սայլակն սկսեց շարժվել (նկ. ա): Օգտվելով նկարից` որոշեք սայլակի շարժման ուղղությունը:

Աջ կողմ է գնում։

• Թղթի կտորը դրեք սեղանի եզրին: Նրա վրա դրեք ջրով լցված բաժակ, ինչպես ցույց է տրված ք նկարում: Մի ձեռքով բռնեք թղթի կախված ծայրը, իսկ մյուս ձեռքով կտրուկ հարվանեք թղթին: Բացատրեք փորձի արդյունքը:

1717 թվականին սեպտեմբերի ութին Վենետիկում Մխիթար Սեբաստացին հիմնում է Մխիթարյան միաբանություն։Միաբանության հավատամքն էր <Ազգը չզոհել կրոնին և կրոնը ազգությանը>։Մխիթար Սեբաստացու երազանքն էր ստեղծել միաբանություն,որը կծառայի ազգին և կրթութան ստեղծմանը։ Քսան տարեկկանում Սեբաստացին կարգվում է քահանա,և ծառայում է մի քանի վանքերում,այդ թվում նաև Էջմիածնում։Մի շարք որոնումներից հետո հասնում է Կոստանդինապոլիս,որտեղ մի քանի երիտասարդների հետ միասին ստեղծում է <Մխիթարյան Միաբանություն>1701 թ։Ու քանի որ Պոլիսում պայմաններն այդքան էլ բարենպաստ չէին, նրանք տեղափոխվում են Վենետիկ։ ԵՎ այստեղ էլ Սուրբ Ղազար կղզին շնորհում է միաբանություն։Կղզին սկզբում շատ անշուք է լինում,սակայն 1740 թ․ Սեբաստացին բարեկարգում է այն։Կղզու հենց մուտքի մոտ գրված է լինում <Բարով եկար հայրենակից>։Շատ մեծանուն մարդիկ են այցելել այդ կղզի և ապշահար, նույնիսկ Նապոլեոն Բոնապարտը հրաման է տալիս փակել բոլոր իտալական վանքերը։Սակայն Սեբաստացուն հաջողվեց համոզել Բոնապարտին չփակել միաբանությունը։

Կատարեք բազմապատկումը (125-126)

ա) (a+1)(a+1)= a2+2a+1

բ) (x+1)(x+2)= x2+3x+2

գ) (2+y)(y+3)= 2y+y2+6+3y= 5y+y2+6

դ) (a+b)(a+b)= a2+2ab+b2

ե) (1+x)(1-x)= 1+x-x-x2= 1-x2

զ) (a-2)(3-a)= 3a-6-a2+2a= 5a-6-a2

է) (x-y)(x+y)= x2-yx+xy-y2= x2-y2

ը) (a-b)(a-b)= a2-ba-ab+b2= a2-2ab+b2

թ) (2a+b)(a+2b)= 2a2+ba+4ab+2b2= 2a2+5ab+2b2

ժ) (3x+2y)(3x+2y)= 9x+6yx+6xy+4y2= 9x+12xy+4y2

126.

ա) (5m+7n)(2n+4m)= 10mn+20m2+14n2+28mn= 38mn+20m2+14n2

բ) (12a+b)(3a+5b)= 36a2+60ab+3ab+5b2= 36a2+63ab+5b2

գ) (2x-3y)(2x+3y)= 4×2-6xy+6xy-9y2= 4×2-9y2

դ) (5m-2n)(3n-5m)= 15mn-25m2-6n2+10mn= 25mn-25m2-6n2

ե) (-a-b)(2a-3b)= -2a2+3ab-2ab+3b2 = -2a2+ab+3b2

զ) (-7x-4y)(-5x+7y)= 35×2-49xy+20xy-28y2=35×2-29xy-28y2

է) (a2+b2)(a2+b)= a4+a2b+b2a2+b3

ը) (mn3-m2)(m-1)= m2n3-m3-mn3+m2

թ) (2×2-y2)(y2+2×3)= 2x2y2+4×5-y4-2x3y2

ժ) (xy2+3a2)(3xy+a3)= 3x2y3+xy2a3+9a2xy+3a5

1. Պարզի՛ր, թե քերականական ո՛ր հատկանիշի  հիման վրա է կազմվել
 յուրաքանչյուր խումբը (խմբի բոլոր բաոերն ի՞նչ ընդհանուր հատկանիշ 
ունեն):

Ա. Ուրարտու, Արա Գեղեցիկ, Արագած, Արգիշտի, Նեղոս, Վահան Տերյան, «Անուշ», Ռուսաստանի Դաշնություն:

Ա խմբի բոլոր բառերն հատուկ գոյականներ են:

Բ. Մանկություն, միամտություն, ուրախություն, սուգ, վիշտ, ահ, հնարավորություն:

Բ խմբի բոլոր բառերը հասարակ և վերացական գոյականներ են:

Գ. Հայր, մայր, մարդ, կին, ընկեր, եղբայր, հոգեբան, ուսանողուհի, դերասանուհի, անձնավորություն:
Գ խմբի բոլոր բառերը անձ ցույց տվող և հասարակ գոյականներ են:

2․Դո՛ւրս գրիր գոյականները՝ նշելով տեսակը, թիվը, հոլովը, առումը։

Աշուն

Աշնան օրերն են հասել,

Իջել է ամպը սարին,

Եւ հրաժեշտ է ասել,

Կռունկը մեր աշխարհին:

Բարդին էլ չի սոսափում

Արագիլի թեւի տակ,

Դեղին թերթեր է թափում

Առվակի մեջ կապուտակ:

Կարմիր խարույկ է կարծես

Ծեր տանձենին անտառի,

Թվում է, թե մոտ վազես,

Ձեռք ու ոտքդ կվառի…

Քամին շատ էր թափառել,

Պարապ-սարապ թեւը կախ,

Բայց արդեն գործ է ճարել,

Տեսեք ինչքան է ուրախ:

գործ-հասարակ-եզակի, ուղղական անորոշ
թևեր-հասարակ-հոգնակի-ուղղական անորոշ
քամի-հասարակ,թանձրացական,ուղղական-եզակի-անորոշ
ձեռք-հասարակ-եզակի-ուղղական անորոշ,
ոտք-հասարակ-եզակի-անորոշ,ուղղական
օրերն-հասարակ-հոգնակի-ուղղական-որոշյալ
տանձենի-թանձրացական անորոշ,ուղղական,եզակի
աշխարհ-հասարակ,եզակի անորոշ,ուղղական
անտառ-հասարակ,եզակի,անորոշ,ուղղական
խարույկ-հասարակ,եզակի-անորոշ,ուղղական
,առվակ,-հասարակ,եզակի-անորոշ,ուղղական
թերթեր,-հասարակ,հոգնակի-անորոշ․ուղղական
արագիլ,-շնչավոր և իր, եզակի-անորոշ,ուղղական
բարդի,-թանձրացական, եզակի-անորոշ,ուղղական
կռունկ,-շնչավոր և իր, եզակի-անորոշ,ուղղական
աշուն-թանձրացական, եզակի-անորոշ,ուղղական
ամպը-թանձրացական եզակի-ուղղական,որոշյալ ուղղական

Համո Սահյան

3․ Հետևյալ թվականները տառերով գրի՛ր․

654

վեց հարյուր հիսունչորս

659

վեց հարյուր հիթսունինը

5478

հինգ հազար յոթանասունութ

3546

երեք հազար քառասունվեց

12893

տասներկու հազար ութ հարյուր իննսուներեք

75648

յոթանասուն հինգ հազար վեց հարյուր քառասուն ութ

489523

չորս հարյուր ութսուն ինը հազար չորս հարյուր քսան երեք

146782

հարյուր քառասուն վեց հազար յոթ հարյուր ութսուն երկու

ուղղական-ով, ովքեր, ինչ ինչեր

սեռական-ում,ինչի

տրական-ում,ինչին

բացառական-ումից ինչից

գործիական-ումով, ինչով

ներգոյական-ում մեջ, ինչում

148, Եռանկյունները լինում են երեք ձևի՝ սուրանկյուն, բութանկյուն և ուղղանկյուն: Սուրանկյուն եռանկյան բոլոր անկյունները սուր են: Բութանկյուն ու ուղղանկյուն եռանկյունների դեպքում մի անկյունը բութ կամ ուղիղ է, իսկ մնացած երկուսը՝ սուր:

149.

150.

114. Ընդհանուր արտադրիչը դուրս բերեք փակագծերից (114-117)

ա) 3a+3b=3 (a+b)

բ) 2x-2y=2 (x-y)

գ) 5a+10=5 (a+2)

դ) 14-7y=7 (2-y)

ե) 12x+6y=6 (2x+y)

զ) 3a-9b=3 (a-3b)

է) 5x+5=5 (x+1)

ը) 4-4a=4 (1-a) թ) 12a-3=3 (4a-1) ժ) 18+36x=18 (1-2x)

ի) ab+bc=b (a+c) լ) ax-ay=a (x-y)

խ) 2ab-6a=2a (b-3) ծ) 6x+8xy=2x (3+4y)

կ) 12abx+15a=3a (4bx+5)

115. ա) a2+ab=a (a+b)

բ) x2-x=x (x-1)

գ) a+a2=a (1+a)

դ) 2xy-x3=x (2y-x2)

ե) b3-b2=b (b2-b)

զ) a4+a3b=a(a3+a2b)

է) x2y2+y4=y2(x2+y2)

ը) 4a6-2a3b=2a3(2a3-b)

թ) 9×4+12x2y4=3×2(3×2+4y4)

116. ա) ax-bx+cx=x(a-b+c)

բ) 8abx-6acy-10ak=2a(4bx-3cy-5k)

գ) 14acx-21bcy-7c=7c(2ax-3by)

դ) 63xy-84y2+98ay=y(63x-84y+8a)

ե) 15abx-98y2+12ab=3ab(5x+4)-98y2

117. ա) a2-a3+a4=a2(-a+a2)

բ) x3-x2+x=x(x2-x)

գ) a3+4b2a=a(a2+4b2)

դ) -5x3y2-5x2y=5x2y(-xy)

ե) x3y4-x2y2+xy3=xy2(x2y2-x+y)

զ) 2a3b-6ab4+4a2b3=2ab(a2-3b3+4ab2)

• Как и при каких обстоятельствах появились первые книги или подобия книг? Как они изначально выглядели?

Первая точно датированная печатная книга — буддийская «Алмазная сутра» — была издана 11 мая 868 года. Этот пятиметровый бумажный свиток, заполненный иероглифами, обнаружили в Китае в 1907 году. Если же считать книгой не свитки и не таблички, а скрепленные воедино листы, то самую древнюю книгу создали этруски.

• Вы знаете как называется самая маленькая и самая большая книги в мире?

Бутан и Россия

• Какое место книга занимает в вашей жизни?

• Бывали ли случаи, когда книги помогали вам в решении какой- либо проблемы?
• По каким критериям вы выбираете книгу для чтения? Есть для вас ,,хорошие и нехорошие книги,,?
• Назовите вашу любимую книгу и любимого автора.
• Кто ваш любимый литературный герой? Хотели бы вы его оживить?
• Навереяка у вас есть любимый рассказ, стих, сказка… Отрывок сказки или вашего любимого рассказа, поэмы или стихотворение представьте в виде аудио или видеоматериала.
• Создайте презентацию с иллюстрациями вашего любимого рассказа или сказки в виде книги.

Օձավան քեռու խորհրդով որոշում է գնալ բոքսի։Սկզբում նա մտածում էր,որ ինքն ուղղակի մարզվում է,բայց հետո սկսում է սիրել սպորտաձևը,ու շարունակում է լուրջ զբաղվել դրանով,Աուկինը նրա համադասարանցին էր,սակայն Օձավան ատում է նրան ու նա էլ չգիտի թե ինչու,նույնը նրա հանդեպ զգում էր Աուկինը։Օձավան շատ ավելի հասուն էր,քան իր համադասարանցիների,շատ խելացի էր,սիրում էր կարդալ,բայց չէր սիրում աչքի ընկնել։Աուկինը շատ լավ էր սովորում,ու չէր սիրում,որ որևէ մեկը իրենից աչքի ընկներ ինչ որ բանով։Մի անգամ, երբ Օձավան բարձր գնահատական է ստանում,որը դուր չի գալիս Աուկիին,զարմանալի է նաև ուսուցիչներին,և Աուկինը որոշում է չարախոսել Օձավայի մասին,թե իբր արտագրել է։ԵՎ այնպես է ստացվում,որ այդ պատճառով իրար չէն հասկանում և Օձավան իրենից անկախ հարվածում է,Աոկիին,և այդ դեպքից հետո նրանց ատելությունը էլ ավելի է ուժեղանում,և Աոկինը այդ ոխը իր մեջ պահելով որոշում է շատ վատ խաղ խաղալ։Իրենց մյուս համադսարանցուն,որի հետ նույնիսկ չէր էլ շփվում Օձավան,հասցնում է ինքնասպանության,ու այդ ամենը նրա համար, որ պատժի Օձավյին՝ տարիներ առաջ իրեն խփելու համար։Ու ամենավատն այն էր,որ բոլորը համոզված էին,որ դա Օձավան է արել։Նա այնքան է հիասթափվում,կյանքից,աշխարհից,մարդկանցից,որ սկսում է մեկուսանալ,թողնել բոքսը ,չուտել,չքնել,դառնում է ուրիշ մարդ։Անցնում է մի քանի տարի,ու մի անգամ գնացքի վագոնում Օձավան հանդիպում է ինքն իրեն արդեն պատժ Աոկիին,և նրա հոգեվիճակը հասկանում է, որ ինքն իրեն արդեն պատժել է,ու պետք չէ վրեժխնդիր լինել։Գնաց տուն ու սկսեց նորից ամեն ինչ սկզբից։